Porównania, 2011, nr 8
Permanent URI for this collection
Browse
Recent Submissions
Item O pisaniu historii(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2011) Wachowski, JacekZnaczenie personalizmu i relatywizmu, wypływające z filozofii Kanta, wskazuje na indywidualny wymiar procesów poznawczych (co oznacza, że nie ma jednej „prawdziwej“ wersji historii, ponieważ może być ona rozumiana i interpretowane na różne sposoby). Interpretacje historii powstają jako wynik dialogu, agonu, debaty, w których ścierają się różne poglądy. Spostrzeżenie to odnosi się nie tylko literackich ale także plastycznych wyobrażeń historii. Ich analiza prowadzi do wniosku, że opierają się one na mitycznych konstrukcjach. Wizje przeszłości, powstające jako rezultat społecznych, kulturowych, religijnych oraz artystycznych potrzeb sprawiają, że historia wydaje się raczej artystyczną transformacją przeszłości, która ma niewiele wspólnego z minionymi faktami. Wizje, z którymi mamy do czynienia na płótnach, są zaledwie artystycznymi reprezentacjami dobrze znanych wydarzeń (dobrze znanych także, a może przede wszystkim dzięki wcześniejszym interpretacjom). Trudno byłoby powiedzieć, że należą one do historycznego dyskursu. Są raczej rodzajem nie-historycznych albo quasi-historycznych narracji.Item Symboliczna peregrynacja przez naturę, czyli "Parabola albo zagadka filozofów" dołączona do "Dwunastu traktatów o kamieniu filozofów" Michała Sędziwoja. Przekład z komentarzem(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2011) Sójka, TomaszParabola seu aenigma philosophorum jest jednym z najbardziej reprezentatywnych teksów spośród alchemicznej literatury. W poetyckiej formie ujmuje treści zarówno o charakterze naukowym, filozoficznym, a także mistycznym. W artykule przedstawiam ten tekst wraz z polskim tłumaczeniem oraz komentarzem do następujących po sobie fragmentach. Przekład nie aspiruje do wersji artystycznej, która uwspółcześniłaby renesansowo-barokową literaturę alchemiczną. Trzyma się raczej źródłowych wyrażeń, lecz jednocześnie odsyła do egzegezy. To komentarz pełni zasadniczą rolę w przybliżeniu sensu owej „tajemniczej” paraboli. Interpretacja skupia się przede wszystkim na uchwyceniu intertekstualnych związków, opisaniu historycznego kontekstu oraz omówieniu hermetycznej „wspólnoty tekstualnej”. Tłumaczona Parabola seu aenigma philosophorum zostaje także naświetlona z perspektywy egzystencjalnej, hermeneutycznej oraz psychoanalitycznej.Item Holocaust w powieści Wasilija Grossmana "Życie i los"(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2011) Brzóstowicz-Klajn, MonikaTematem artykułu jest książka bezpośrednio nie zaliczana do literatury Holocaustu, wybitna powieść Życie i los, rosyjskiego pisarza i dziennikarza Wasilija Grossmana, który dziś uznawany jest za jednego z najważniejszych twórców rosyjskich XX wieku. Życie i los okazuje się przykładem ujęcia dramatu Shoah na tle wojny jako części wielkiej Historii poddanej szaleństwom ideologii i polityki nazistów oraz terroru i rosnącego z drugiej strony antysemityzmu w państwie bolszewickim. Jednocześnie Zagłada pozostaje w tym utworze przede wszystkim tragedią konkretnych osób, widziana w porządku pojedynczej ludzkiej egzystencji, która nie daje się nigdy całkowicie sprowadzić do tego, co bezosobowe i masowe. Indywidualna perspektywa humanizuje obraz historii, ale też i go podważa w jego ogólnych strukturach i narracjach. Artykuł opisuje elementy, które składają się na żydowski wątek utworu. Dla jego odczytania ważny okazuje się szerszy kontekst biografii Grossmana i historia powstania oraz wydania powieści Życie i los. Jak widać – rosyjski pisarz dokonał dwóch znaczących gestów w odniesieniu do problemu reprezentacji Zagłady: z jednej strony zwrócił się ku konwencjom literackim, wykorzystał epicki rozmach, kompozycję wielowątkową i panoramiczne ujęcia wraz z ich koncepcją realizmu, wehikularności słowa, a jednocześnie wyszedł poza estetyczne ramy tekstu literackiego, wprowadził elementy lirycznych opisów i autobiograficzne akcenty oraz podkreślił etyczny wymiar całości – jako formy pamięci o tych niezliczonych ofiarach nie tylko Zagłady, ale i każdego XX wiecznego totalitaryzmu.Item Wiersze spod ciemnego nieba. Geopoezja Czerniowców i Sadogóry(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2011) Roszak, JoannaArtykuł opisuje wielojęzyczny i wielokulturowy fenomen Czerniowców na przełomie dziejów – przed i po II wojnie światowej, widziany przez pryzmat twórczości i biografii żydowskich poetów czerniowieckich. Metodologiczny kontekst rozważań stanowi geopoetyka – anonsowany od niedawna topograficzny zwrot w badaniach literaturoznawczych w Europie Środkowowschodniej, którego podstawowym założeniem jest nieistniejące dotąd explicite poszukiwanie analogii pomiędzy lekturą tekstu i przestrzeni. Autorka przygląda się, jak przestrzeń geograficzna wytwarza zespół reguł i norm organizujących wypowiedź literacką. Autor programowej tezy: „Prawdziwa poezja jest antybiograficzna“, Paul Celan, lubuje się w metaforach geopoetycznych, do przykładów których należy melancholia jako czarne mleko, pojawiająca się także w poezji Rosy Ausländer. Fantazmat Czerniowców staje się w ten sposób figurą powojennej tragedii tych, dla których język niemiecki stanowił naturalny środek artystycznej ekspresji. Odpowiedź na pytanie o miejsce Celana w historiach literatur narodowych skłania do konkluzji, że Czerniowce to miasto-probierz dla socjologicznych i kulturowych badań nad problematyką tożsamości narodowej.Item Mojżesz i inni. Echa rewolucji 1905 roku w literaturze polskiej i ukraińskiej z początku XX wieku(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2011) Jauksz, MarcinInspirując się poematem Ivana Franki pt. Mojżesz, autor artykułu wskazuje na znaczenie legend religijnych (wybranych z mitologii greckiej i Biblii) dla autorów, którzy starali się przedstawić mężczyzn i kobiety w trakcie trwania i krótko po zakończeniu rewolucji. W dziełach Władysława Orkana, Mychajła Kociubyńskiego, Andrzeja Struga widać zgodność owych religijnych form reprezentacji z poetyckim dyskursem Młodej Polski, próbą spojrzenia w rozdarty umysł i serce człowieka, prezentacją bohatera walczącego o lepszy świat, przepełnionego wątpliwościami i obawami dotyczącymi tej misji. Niczym Mojżesz Franki – większość postaci z powieści, opowiadań i poematów, które opowiadają historię rewolucji, musi zapłacić cenę swojego człowieczeństwa w czasach, kiedy mity stają się historią.Item Niezbędne ziemie - koniecznie utracone, czyli dlaczego polska epika powojenna potrzebuje Ukrainy(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2011) Bednarek, MagdalenaAutorka omawia dwa ważne powojenne utwory prozatorskie: Zasypie wszystko, zawieje… Włodzimierza Odojewskiego i Sławę i chwałę Jarosława Iwaszkiewicza i rozważa, w jaki sposób autorzy ci podjęli temat polskich kresów południowowschodnich, dla opisania ich historycznej i aktualnej wagi. Każdy z nich prezentuje inny obraz polskiej historii powojennej, co prowadzi do znacząco odmiennych narracyjnych konkluzji. Stosując dwie istotne kategorie Zygmunta Freuda: melancholię i żałobę, interpretuje dwie powieści jako przedstawicielki podwójnej relacji w odniesieniu do ziem utraconych po drugiej wojnie światowej i ujawnia tożsamościowy aspekt wyboru, jakiego w czasach PRL dokonywano poprzez ustalenie stanowiska względem problematyki kresów.Item Reżyserki na indeksie. Historia kina kobiet w Europie Środkowej w Wschodniej(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2011) Talarczyk-Gubała, MonikaAutorka dokonuje krytycznej rekapitulacji wskazówek metodologicznych dotyczących pisania historii kina kobiet w anglojęzycznej literaturze przedmiotu, odnosząc je do specyfiki kinematografii środkowo- i wschodnioeuropejskiej. Projekt dyskursu historii kina kobiet wpisuje w postulaty ponowoczesnej historiografii i nowej humanistyki, poszukującej tradycji grup mniejszościowych oraz krytycznie odnoszącej się do historii tradycyjnej. Problematyka kina kobiet w dyskursie historii kina powinna, zdaniem autorki, objąć także doświadczenia edukacyjne i zawodowe kobiet, związki biografii zawodowej i prywatnej oraz publiczne i wyobrażone wizerunki reżyserek.Item "Politiki kouzina" - alternatywny tytuł ukrywający bardzo kontrowersyjne tematy(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2011) Ciszek, HannaNiniejszy tekst jest na temat greckiego filmu historycznego Politiki kouzina (polski tytuł Dotyk smaku) zrealizowanego w 2003 roku, którego reżyserem jest Tasos Boulmetis. Film ten został entuzjastycznie przyjęty przez krytyków i publiczność w Grecji oraz był prezentowany na wielu festiwalach filmowych, ciesząc się wielkim zainteresowaniem publiczności. Tasos Boulmetis przedstawił pewien unikalny i bardzo kontrowersyjny temat, który nie był poruszany przez dziesiątki lat: nierozwiązany grecko-turecki konflikt o Cypr. Oryginalny grecki tytuł filmu napisany dużymi literami ma podwójne znaczenie: Polityczna kuchnia lub Kuchnia Konstantynopola i sugeruje, że polityka odgrywa ważną rolę w tym filmie. Głównym problemem jest deportacja greckich obywateli żyjących w Istambule do Grecji po zorganizowanych przez władze tureckie zamieszkach i pogromach społeczności greckiej. Film pokazuje nie tylko trudne relacje pomiędzy Grekami i Turkami, ale również odnosi się do trudnej adaptacji greckich uchodźców w ojczyźnie rządzonej przez wojskową juntę.Item Europa Środkowa jako kategoria artystyczna. Neuroza i wrażliwość(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2011) Górska, UrszulaArtykuł przedstawia region Europy Środkowej z perspektywy wspólnoty artystycznej, kulturowej, mentalnej. Można w tym obszarze wyróżnić wspólną wrażliwość w czytaniu znaków kulturowych czy literackich. Tę wrażliwość dyktowałaby świadomość wspólnych doświadczeń historycznych, takich jak zagrożenie osmańskie, monarchia habsburska, II wojna, Holocaust, system komunistyczny. Autorka referuje poglądy wielu pisarzy regionu, takich jak Milan Kundera, György Konrád, Czesław Miłosz na temat tożsamości środkowoeuropejskiej. Co to, według nich, znaczy być Środkowoeuropejczykiem?Item Europa Środkowa a problem "europejskości" Rosji(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2011) Karpow, FilipArtykuł stanowi próbę spojrzenia na miejsce Rosji w Europie przez pryzmat wewnętrznego zróżnicowania kontynentu. Szczególną uwagę poświęca się problemowi zmiennych historycznie granic Europy i związanej z nim wewnątrzeuropejskiej opozycji „Wschód – Zachód”. Postrzeganie Rosji jako półazjatyckiej części kontynentu wpłynęło na jej ambiwalentny stosunek do Europy Zachodniej (który dobrze ilustruje polemika pomiędzy okcydentalistami i słowianofilami). W tym kontekście koncepcja Europy Środkowej, zakłócając dualistyczną strukturę Europy, kwestionuje również miejsce Rosji w europejskiej przestrzeni kulturowej. Natomiast w rozważaniach o poszczególnych obszarach geograficznych wykorzystuje się pojęcie mapy mentalnej – konstrukcji narracyjnej odzwierciedlającej zbiorowe skojarzenia na temat konkretnego regionu.Item Osobliwości środkowoeuropejskiej przestrzeni literackiej: ironiczni moraliści i ludyczni myśliciele(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2011) Kardyni-Pelikánová, KrystynaAutorka, stawiając pytanie o zasadność pojęcia Europy Środkowej, przypomina historię różnic poglądowych pomiędzy czeskimi a polskimi uczonymi na temat (nie)istnienia wspólnoty na tym terytorium: ci pierwsi w XIX wieku głosili ideę panslawizmu, w 30-tych latach XX wieku potrzebę syntezy kultur i literatur słowiańskich, a po II wojnie światowej przeciwstawiali słowiańskość Zachodowi, co wywoływało krytykę tych drugich. Stąd wynika odmienne rozumienie obszaru środkowoeuropejskiego – w Czechach przeważnie lokowanego w granicach Austro-Węgier, zaś w Polsce pojmowanego znacznie szerzej. Natomiast pewnego rodzaju spójny wyróżnik Europy Środkowej można znaleźć w literaturze, przytaczany bywa szczególnie gatunek powieści (np. Kafki, Haška, Musila, Gombrowicza), poprzedzony – jak przypomina autorka – polską gawędą i popularnym w Polsce szkicem fizjologicznym. Zawarty w nich element humoru, przeszedł w stadium satyry, a następnie groteski, tworząc dzięki temu niepowtarzalny odcień humoru środkowoeuropejskiego, często określanego jako drugi wyróżnik omawianego terytorium. Zdaniem autorki, środkowoeuropejska specyfika ściśle związana jest z kodem euroatlantyckim, a w tym właśnie kontekście zawsze powinna być rozpatrywana.Item Hipertekst a intertekstualność. Powinowactwa i rozbieżności(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2011) Pisarski, MariuszIntertekstualność, czyli zdolność tekstu do łączenia się z innymi tekstami, jako właściwość wpisana w tekst od zawsze i nie dająca się od niego oddzielić, w kontekście nowych mediów dość często porównywana jest z hipertekstualnością, czyli wspieraną przez kod komputerowy zdolnością tekstu do łączenia się z innymi tekstami za pomocą elektronicznych hiperłączy. Artykuł ten stanowi próbę porównania obu tych kategorii i dość stanowczego rozróżnienia prezentowanych przezeń modeli. Hipertekst nie jest „udramatyzowanym” intertekstem, ani rodzajem architekstu, jak pierwotnie sądzono. W odróżnieniu od spostrzeżeń Michela Riffaterre’a, który przyglądał się hipertekstowi z perspektywy intertekstu, i George’a Landowa, który badał hipertekst pod kątem intertekstu, sugeruję tutaj, na przykładach zaczerpniętych z fikcjonalnych i niefikcjonalnych utworów hipertekstowych, zwłaszcza z powieści Popołudnie, pewna historia Michalea Joyce’a, że hipertekst może być anty-intertekstem i parodią powiązań intertekstualnych. Choć sugestie te nie mają na celu podważenia oczywistych pokrewieństw między obiema kategoriami, mam nadzieje, że mogą się przyczynić do pogłębienia refleksji na ten temat.Item Historia kobieca czy historia płci? Badania Karen Hausen nad dziejami porządku płci(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2011) Górny, JustynaZainteresowanie historią kobiet w RFN po drugiej wojnie światowej ściśle wiązało się z rozwojem feministycznego ruchu społecznego i teorii feministycznej. Sformułowana w związku z tym krytyka nauki objęła między innymi historiografię. Podważono reprezentatywność historii, która uważa się za powszechną a niemal zupełnie pomija lub bagatelizuje wydarzenia, zagadnienia i miejsca istotne dla połowy populacji. Jednak geneza powojennej historii kobiet w RFN związana jest nie tylko z rozwojem feminizmu, ale również z rozwojem historii społecznej. Odejście od prymatu historii politycznej i otwarcie na historię społeczną sprawiło, że tematy interesujące historię kobiet znalazły się w polu widzenia profesjonalnej akademickiej historiografii. To pomogło w znalezieniu podstaw metodologicznych i umożliwiło naukową legitymizację badań, a ponadto dało szansę na stworzenie dla historii kobiecej bazy instytucjonalnej. Z biegiem czasu uznano, że badanie historii kobiet wymaga uwzględnienia również innych aspektów, nakładających się na kwestię płci, jak właśnie podziałów społecznych czy etnicznych, a przede wszystkim – uwzględnienia relacji z mężczyznami. Płeć postrzega się w badaniach historycznych jako kategorię współkształtującą społeczeństwo na wszystkich poziomach, a co za tym idzie, jako ważną kategorię opisu całego życia społecznego, a nie wyłącznie sytuacji kobiet. Historię płci można bowiem pojmować jako krytyczną postawę poznawczą, opierającą się na założeniu, że w historiografii nie ma ujęć oczywistych.