Doktoraty (WNGiG)
Permanent URI for this collection
Browse
Recent Submissions
Item Uwarunkowania i zmienność wybranych procesów eolicznych na obszarze środkowego Spitsbergenu (Dolina Ebby)(2024) Rymer, Krzysztof; Rachlewicz, Grzegorz. PromotorW niniejszej pracy przedstawiono wyniki pomiarów tempa depozycji eolicznej dla jednej z dolin polodowcowych położonej na środkowym Spitsbergenie (Dolina Ebby). Badania prowadzone były podczas ośmiu sezonów letnich (2012–2018 i 2022), a także opierają się na datowaniach AMS 14C i OSL osadów niweo-eolicznych i eolicznych. Stosunkowo silne zależności (r2 = 0,71, p = 0,017) zaobserwowano pomiędzy średnią temperaturą powietrza, a wartością średniej depozycji eolicznej, co może wskazywać na kluczowe znaczenie materiału fluwioglacjalnego jako materiału źródłowego. Pomiary wykonane w sezonie letnim 2022 wykazały, że tempo depozycji eolicznej było niskie na początku sezonu, mogło jednak dochodzić do poziomu 25,4 g·m-²·dzień-1 pod koniec sezonu. Tempo depozycji niweo-eolicznej oszacowano dla okresu od XI wieku, poprzez małą epokę lodową, do drugiej połowy XX wieku i wykazano, że ma ono dość stałą wartość 0,05 cm rocznie. Od tego czasu tempo depozycji niweo-eolicznej wzrosło do 0,3 cm rocznie, co może być związane ze wzrostem temperatury powietrza i spowodowanymi tym panarktycznymi zmianami środowiskowymi. Dodatkowo przeprowadzono analizę obtoczenia i zmatowienia ziaren kwarcu (o średnicy 0,8–1,0 mm) zebranych z pułapek eolicznych. Na podstawie uzyskanych wyników można wywnioskować, że świeży materiał jest włączany w obieg z dwóch głównych źródeł – osadów morenowych i rzecznych, a następnie ulega on redystrybucji eolicznej, szczególnie biorąc pod uwagę tunelowy charakter dolin poglacjalnych. This study presents the results of aeolian deposition rates measured and calculated for one of the central Spitsbergen postglacial valleys (Ebba Valley). The results are based on eight summer season field campaigns (2012–2018 and 2022), as well as on AMS 14C and OSL dating of niveo-aeolian and aeolian sediments. Interestingly strong relationships (r2 = 0.71, p = 0.017) between mean air temperature and mean aeolian deposition were observed, possibly indicating the importance of the source material delivered to the valley by glaciofluvial processes. Measurements performed in the summer season 2022 revealed that aeolian deposition rates were low at the start of the season, but peaked at 25.4 g·m-²·day-1 towards the end of the season. Niveo-aeolian deposition rates were estimated for the period since the 11th century, through the Little Ice Age, till the second half of the 20th century and revealed a rather constant value of 0.05 cm per year. Since then, the niveo-aeolian deposition rate has significantly increased and equalled 0.3 cm per year, which may be related to rising air temperatures and associated pan-Arctic environmental changes. Additionally, analysis of rounding and matting of quartz grains (with a diameter of 0.8–1.0 mm) collected from aeolian deposition traps was performed. The results highlights the importance of a fresh sediment supply from two main sources, moraines and rivers, and their subsequent aeolian redistribution, particularly in a wind-channelled valley environment.Item Kopule w badaniach relacji zmiennych hydro-meteorologicznych oraz zagrożenia i ryzyka powodziowego w zlewni górnej Nysy Kłodzkiej(2023) Perz, Adam Edmund; Wrzesiński, Dariusz. Promotor; Budner, Waldemar. PromotorProblematyka badawcza rozprawy dotyczy zarówno relacji opadów atmosferycznych i odpływów rzecznych w ujęciu średniorocznym, jak i relacji opadów atmosferycznych i przepływów lub stanów wody w analizie zdarzeń ekstremalnych – wezbrań – w kontekście zagrożenia i ryzyka powodziowego. W pracy wykorzystane zostały nie tylko zmienne hydrologiczne, ale także meteorologiczne i ekonomiczne. Obejmują one m.in. przepływ i odpływ rzeczny, parametry fal wezbraniowych, sumy opadów atmosferycznych i potencjalne straty powodziowe. Głównym celem rozprawy jest ustalenie w ujęciu probabilistycznym siły związków i ich zróżnicowania w czasie i przestrzeni między zmiennymi hydrologicznymi, meteorologicznymi oraz ekonomicznymi w zlewni górnej Nysy Kłodzkiej. Pracę doktorską stanowi zbiór czterech artykułów, opublikowanych w recenzowanych czasopismach naukowych z Impact Factor. Przeprowadzone badania dotyczą zarówno kształtowania się najważniejszych elementów bilansu wodnego tego obszaru i formowania jego zasobów wodnych, jak i zagrożenia i ryzyka powodziowego. The research topics included in the dissertation concern both the relationship of precipitation and river runoff in average annual terms, as well as the relationship of precipitation and discharges or water levels in the analysis of extreme events (floods) in the context of flood hazard and risk. Not only hydrological, but also meteorological and economic variables are used in the studies. These include e.g. river discharge and runoff, flood wave parameters, precipitation totals and potential flood losses. The main objective of the dissertation is to determine, in probabilistic terms, the strength of relationships and their differentiation in time and space between hydrological, meteorological and economic variables in the upper Nysa Kłodzka catchment. The doctoral thesis is a collection of four articles published in peer-reviewed scientific journals with Impact Factor. The conducted research concerns both shaping the most important elements of the water balance in that area, formation of its water resources, as well as flood hazard and risk.Item Ocena chemoindykacyjna geoekosystemów jako informacja diagnostyczna środowiska przyrodniczego Wolińskiego Parku Narodowego(2024) Wyka, Łukasz; Zwoliński, Zbigniew. PromotorPraca doktorska ocenia geoekosystemy Wolińskiego Parku Narodowego (WPN) za pomocą chemoindykacji, analizując parametry chemiczne wody, gleby i biomasy roślinnej. Badania wykazały zróżnicowanie chemiczne między stanowiskami i porami roku, wynikające z lokalnych warunków geomorfologicznych i hydrologicznych. Dyskusja dotyczy dynamiki procesów geochemicznych, wpływu antropopresji oraz prognoz zmian środowiskowych. Wnioski podkreślają znaczenie chemoindykacji jako narzędzia wspierającego ochronę i zarządzanie WPN oraz rozwój monitoringu geoekosystemów. The doctoral thesis assesses the geoecosystems of Wolin National Park (WPN) using chemoindication by analyzing the chemical parameters of water, soil, and plant biomass. The study revealed chemical variability between sites and seasons, driven by local geomorphological and hydrological conditions. The discussion focuses on the dynamics of geochemical processes, the impact of anthropopressure, and forecasts of environmental changes. The conclusions highlight the importance of chemoindication as a tool supporting the protection and management of WPN and the development of geoecosystem monitoring.Item Badania użyteczności internetowego partycypacyjnego systemu informacji geograficznej wspierającego proces planowania przestrzennego(2024) Młodkowski, Marek; Jankowski, Piotr. PromotorW niniejszej rozprawie doktorskiej zaprezentowano wyniki badań użyteczności Geodyskusji aplikacji internetowego partycypacyjnego systemu informacji geograficznej wspierającego proces planowania przestrzennego. Aplikacja ta została zaprojektowana w ramach prowadzonych badań nad metodami PPGIS, a następnie zastosowana w procesie konsultacji społecznych nad Miejscowym Planem Zagospodarowania Przestrzennego pt. “Park Kasprowicza” w Poznaniu. W procesie tworzenia Geodyskusji wykorzystano podejście zorientowane na użytkownika oraz metodykę zwinnego programowania skupiające się na jak najszybszym dostarczeniu odbiorcy gotowych do przetestowania funkcji. Na tym etapie badań skoncentrowano się na potrzebach potencjalnych użytkowników Geodyskusji. Na dalszym etapie prac badawczych skupiono się na użyteczności panelu administracyjnego Geodyskusji. Badania zostały skoncentrowane na panelu administracyjnym, ponieważ to dzięki niemu osoby organizujące konsultacje będą mogły tworzyć i zarządzać procesami konsultacji przy użyciu Geodyskusji. Finalnym etapem prac badawczych było zbadanie użyteczności i efektywności wyników konsultacji społecznych przeprowadzonych za pomocą Geodyskusji dla projektantów MPZP oraz organizatorów konsultacji społecznych. This doctoral dissertation presents the results of research on the usability of Geodiscussion, an online application of participatory geographic information system (PPGIS) which supports the spatial planning process. The Geodyskusja application was designed as part of the conducted research and was subsequently used in the public consultation process for the Local Spatial Development Plan (MPZP) titled "Kasprowicz Park” in Poznań. The development of Geodiscussion employed a user-centered design approach and agile programming methodologies focusing on delivering ready-to-test features to users as quickly as possible. At this stage of the research, attention was focused on the needs of potential Geodiscussion users. Among all stakeholder groups, the emphasis was placed on those interested in providing feedback on urban space management, with less attention given to those who receive this feedback. In the next stage of the research, the focus was on the usability of the Geodiscussion administrative panel. The research concentrated on the administrative panel because it enables those organizing consultations to create and manage consultation processes using Geodiscussion. The final research stage involved assessing the usability and effectiveness of the results of public consultations conducted via Geodiscussion for the designers of MPZP and the organizers of public consultations.Item Uwarunkowania dynamiki spływu powierzchniowego w świetle terenowych badań eksperymentalnych(2024) Czuchaj, Aleksandra; Marciniak, Marek. Promotor; Majewski, Mikołaj. Promotor pomocniczyW warunkach obserwowanych zmian klimatycznych i wzrastającej antropopresji zauważalna jest zwiększona częstotliwość występowania zdarzeń ekstremalnych. Opady atmosferyczne coraz częściej cechują się dużym natężeniem i krótkim czasem trwania. Krótkotrwałe, intensywne opady deszczu stanowią zagrożenie na obszarach zurbanizowanych, gdyż mogą przyczyniać się do generowania powodzi błyskawicznych. Spływ powierzchniowy na skutek intensywnych opadów deszczu może formować się na obszarach zurbanizowanych ze względu na ich znaczne uszczelnienie. Niniejsza praca miała na celu rozpoznanie warunków występowania spływu powierzchniowego i jego dynamikę w zależności od kategorii opadu, typu pokrycia powierzchni terenu oraz początkowych warunków wilgotnościowych gruntu. Pierwszym etapem było rozpoznanie warunków pluwialnych na obszarze badań. Szczególną uwagę poświęcono opadom ekstremalnym na obszarze aglomeracji poznańskiej. Następnie zaprojektowano i wykonano terenowe stanowisko badawcze wraz z symulatorem opadu. Trzecim etapem badań było zaplanowanie i przeprowadzenie serii eksperymentów terenowych, umożliwiających zbadanie dynamiki spływu powierzchniowego podczas zróżnicowanych opadów deszczu. Ostatnim etapem była interpretacja danych pozyskanych w terenie poprzez obliczenie bilansu wodnego stanowiska badawczego w ujęciu objętościowym i procentowym. Opracowano również krzywe dynamiki spływu powierzchniowego, a następnie opisano je za pomocą zestawu zdefiniowanych odpowiednio deskryptorów. In the conditions of observed climate changes and increasing anthropopressure, an increased frequency of extreme events is noticeable. Precipitation is increasingly characterized by high intensity and short duration. Short-term, intense rainfall poses a threat in urbanized areas as it may contribute to generating flash floods. As a result of intense rainfall surface runoff may form in urban areas due to their significant percentage of impermeable landcovers. This research aimed to identify the conditions of surface runoff and its dynamics depending on the rainfall category, type of landcover and initial soil moisture conditions. The first stage was the identification of pluvial conditions in the study area. Particular attention was paid to extreme rainfall in the Poznań agglomeration. Then, a field research station with a rainfall simulator was designed and constructed. The third stage of the research was to plan and conduct a series of field experiments to investigate the dynamics of surface runoff during various rainfall events. The last stage was the interpretation of data obtained in the field by calculating the water balance of the research station in volume and percentage terms. Surface runoff dynamics curves were also developed and then described using a set of appropriately defined descriptors.Item Częstość i fazowość występowania zjawisk lodowych na rzekach Przymorza w aspekcie zmian klimatycznych i oddziaływań antropogenicznych w latach 1951-2015(2024) Łukaszewicz, Jan Tadeusz; Graf, Renata. PromotorCelem pracy było określenie cech zmieniającego się reżimu termiczno-lodowego rzek Przymorza i analiza tych zmian. Przedmiotem badań była identyfikacja form zjawisk lodowych utrzymujących się na rzekach oraz stopnia ich zróżnicowania w latach 1951-2015. Szczegółowej analizie poddano czas trwania, częstość i fazowość występowania zjawisk lodowych. Zastosowanie analiz statystycznej, geostatystycznej i przestrzennej danych umożliwiło opracowanie modeli opisujących rozkład przestrzenny i czasowy zjawisk lodowych oraz relacje zachodzące między nimi, a czynnikami je warunkującymi, jak również modeli prognostycznych. Określono zmiany struktury zlodzenia rzek spowodowane wyraźnym wzrostem udziału sezonów, w których wskaźnik Oscylacji Północnoatlantyckiej NAO znajdował się w pozytywnej fazie cyklu. Opisano czynniki, które znacznie skróciły czas trwania zjawisk lodowych lub doprowadziły do ich całkowitego zaniku na wybranych odcinkach rzek. Zdefiniowano w jakiej skali i jakie zjawiska występują w obecnych warunkach klimatycznych najczęściej. Na podstawie przeprowadzonej analizy opracowano obszerną bazę danych o zjawiskach lodowych na rzekach Przymorza. The aim of the work was to determine the features of the changing thermal and ice regime of the Coastal rivers and to analyze these changes. The subject of the research was to identify the forms of ice phenomena occurring on rivers and the degree of their diversity in the years 1951-2015. The duration, frequency and phasing of ice phenomena were analyzed in detail. The use of statistical, geostatistical and spatial analyzes of data enabled the development of models describing the spatial and temporal distribution of ice phenomena and the relationships between them and the factors conditioning them, as well as forecast models. Changes in the ice structure of rivers were determined due to a significant increase in the share of seasons in which the NAO North Atlantic Oscillation index was in the positive phase of the cycle. The factors that significantly shortened the duration of ice phenomena or led to their complete disappearance on selected river sections were described. It was defined on what scale and what phenomena occur most often in current climatic conditions. Based on the analysis, an extensive database of ice phenomena on the rivers of the Coast was developed.Item Interpretacja danych geoprzestrzennych przy użyciu wyjaśnialnych metod uczenia maszynowego(2024) Dyba, Krzysztof; Jasiewicz, Jarosław. Promotor; Interpretation of geospatial data using explainable machine learning methodsUczenie maszynowe niewątpliwie stało się wszechobecne w różnych dyscyplinach naukowych uwzględniając nauki o Ziemi i środowisku, rewolucjonizując przy tym sposób analizy i interpretacji danych geoprzestrzennych. Rozwój złożonych modeli typu czarnej skrzynki spowodował nowe wyzwania związane z przejrzystością ich działania oraz interpretowalnością wyników. Przedstawiona dysertacja analizuje przydatność wyjaśnialnych metod uczenia maszynowego do interpretacji danych geoprzestrzennych, odpowiadając na pytanie czy niniejsze metody mogą wspomagać proces interpretacji czynników prowadzących do uzyskania wyniku. Cel dysertacji został zrealizowany przez trzy eksperymenty badawcze związane z zastosowaniem: 1) analizy regresji do estymacji temperatury jezior; 2) klasyfikacji nadzorowanej do automatycznego kartowania form geomorfologicznych; 3) klasyfikacji nienadzorowanej do wyznaczenia i interpretacji typów powierzchni terenu. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, że zastosowane metody wyjaśniające są przydatne do interpretacji działania modeli typu czarnej skrzynki. Pozwoliły one na lepsze zrozumienie decyzji podejmowanych przez modele i ujawnienie relacji pomiędzy zmiennymi wyjaśniającymi a wynikiem modelu. Wykorzystane metody wyjaśniające wskazały, nie tylko, które cechy są istotne, ale przede wszystkim, w jaki sposób wpłynęły na wynik predykcji. Machine learning has undoubtedly become widespread in various scientific disciplines, including Earth and environmental sciences, revolutionizing the way of analyzing and interpreting geospatial data. The development of complex black-box models has brought new challenges related to the transparency of their operation and the interpretability of the results. The presented dissertation examines the usefulness of explainable machine learning methods for interpreting geospatial data, answering the question of whether these methods can support the process of interpreting factors leading to a result. The objective of the thesis was achieved through three research experiments involving the application of: 1) regression analysis for estimating the surface temperature of lakes; 2) supervised classification for automatic mapping of landforms; 3) unsupervised classification for determining and interpreting land surface types. Based on the obtained results, the applied explainability methods were found to be useful for interpreting the operation of black-box models. They allowed for a better understanding of the decisions made by the models and revealing the relationships between the explanatory variables and the model output. These methods indicated not only which features were significant, but more importantly, how they affected the prediction result.Item Eksperyment w nauczaniu przez naukowe dociekanie (Inquiry Based Science Education) w kształceniu geograficznym(2023) Sypniewski, Jakub; Piotrowska, Iwona. Promotor; Cichoń, Małgorzata. PromotorTematyką podjętych badań w rozprawie doktorskiej jest wpływ metody eksperymentu na efektywność procesu kształcenia geograficznego. Praca szeroko traktuje o eksperymencie, który rozumiany jest zarówno jako metoda prowadzenia badań, jak i metoda kształcenia geograficznego. Eksperyment jest jedną z podstawowych metod badawczych dla geografii jak i innych dziedzin nauk ścisłych i przyrodniczych, a także dla dydaktyk przedmiotowych, które stosują metody typowe dla nauk przyrodniczych i społecznych. W nauczaniu przez naukowe dociekanie, które wyrosło na gruncie nauczania problemowego, stanowi element, który wyróżnia je spośród innych metod problemowych. Badania prowadzone w pracy obejmowały nauczycieli geografii, jak i uczniów klas siódmych szkoły podstawowej. Autor pracy klas siódmych szkoły podstawowej. Autor pracy przeprowadził rozpoznanie częstotliwości stosowania eksperymentów przez nauczycieli geografii i sprawdził znajomość nauczania przez naukowe dociekanie wśród tejże grupy. Z kolei na podstawie badań eksperymentalnych prowadzonych wśród uczniów szkoły podstawowej ustalono w jakim stopniu stosowanie nauczania przez naukowe dociekanie (Inquiry Based Science Education) wpływa na przyrost i trwałość wiedzy uczniów w toku kształcenia geograficznego. The subject of the research undertaken in the doctoral dissertation is the impact of the experimental method on the effectiveness of the geographical education process. The work broadly deals with experiment, which is understood as both a method of conducting research and a method of geographical education. Experiment is one of the basic research methods for geography and other fields of exact and natural sciences, as well as for subject teaching that uses methods typical of natural and social sciences. In teaching through scientific inquiry, which developed on the basis of problem-based teaching, it is an element that distinguishes it from other problem-based methods. The research conducted at work included geography teachers and seventh-grade primary school students. The author of the study examined the frequency of using experiments by geography teachers and checked the knowledge of teaching through scientific inquiry among this group. In turn, based on experimental research conducted among primary school students, it was determined to what extent the use of teaching through inquiry (Inquiry Based Science Education) affects the growth and durability of students' knowledge in the course of geographical education.Item Mikromorfologiczny zapis sedymentacji osadów korytowych i pozakorytowych dolnej Wisły(2023) Bielawska, Marta; Rachlewicz, Grzegorz. PromotorCelem badań była identyfikacja i ocena cech litologicznych charakterystycznych dla aluwiów dolnej Wisły oraz synteza wyników uzyskanych zarówno w wyniku prac makroskopowych, jak i pracochłonnych analiz mikromorfologicznych. Ogromną zaletą analizy mikromorfologicznej jest możliwość określenia szczegółowej charakterystyki osadów o nienaruszonej strukturze. Szczegółowa analiza pozwala wykryć m.in. poziom natężenia i nagłe zmiany energii środowiska fluwialnego. The aim of the research was to identify and assess the lithological features typical for alluvial sediments od Vistula River and synthesis of results obtained both with macroscopic and laborious micromorphological analyses. A great advantage of micromorphological analysis is the ability to determine detailed characteristics of sediments with non-disturbed structure. Detailed analysis allows to detect, among others: intensity level and sudden changes in the energy of the fluvial environment.Item Ekologia i tafonomia heterokorali z femenu z Jebel Bou Ifarherioun (Antyatlas, Maroko)(2023) Dworczak, Patrycja Genowefa; Berkowski, Błażej. PromotorDysertacja przedstawia wyniki badań na temat ekologii i tafonomii fameńskich heterokorali z Jebel Bou Ifarherioun (Antyatlas, Maroko). W proksymalnych częściach kolonii Oligophylloides maroccanus Weyer, 2016 zaobserwowano szkielety epibiontów, które stanowią pierwszą opisaną interakcję syn vivo pomiędzy Heterocorallia a innymi organizmami morskimi. Również po raz pierwszy opisano powierzchnie „regeneracji” świadczące o wstrzymaniu rozwoju i zdolności retrakcji ciała miękkiego u heterokorali. Masywny, pozbawiony ciała miękkiego szkielet stanowił idealne podłoże do osiedlenia się larw epibiontów. Analizom poddano również bioerozje, występujące na powierzchniach szkieletów O. maroccanus. Obserwacje wykazały, że liczne drążenia zostały wykonane przez pąkle z rzędu Acrothoracica. Drążenia te nie wykazują żadnego charakterystycznego ułożenia i orientacji, dlatego zasugerowano, że była to interakcja post mortem. Przeprowadzona rewizja badanych ichnoskamieniałości, podważyła zasadność synonimizacji bioerozji jako ichnorodzaj Rogerella. Ponadto, po raz pierwszy wykonano badania stosunków izotopów stabilnych tlenu i węgla w szkieletach Oligophylloides. Najmniej zmienione diagenetycznie części okazów wykazują ograniczoną zmienność wartości δ13C i δ18O, która jest charakterystyczna dla środowisk głębokomorskich preferowanych przez Heterocorallia. Uzyskane wyniki przypominają typowe, środowiskowe i metaboliczne efekty frakcjonowania zdominowanego przez CO2, charakterystyczne dla koralowców Rugosa, Hydrocorallia i Octocorallia.Item Studium sedymentologiczne osadów deponowanych z przepływów glacifluwialnych w czasie zlodowacenia warty i wisły(2022) Mleczak, Mateusz; Pisarska-Jamroży, Małgorzata. PromotorNa rozprawę składają się 3 recenzowane artykuły podejmujące tematykę przepływów glacifluwialnych zachodzących podczas zlodowaceń Warty i Wisły. W pierwszym z nich opublikowano wyniki badań z dwóch stanowisk badawczych, zlokalizowanych w obrębie moren czołowych, w których sukcesja osadowa zdominowana była przez osady pochodzące z zalewów warstwowych. Wykazano, że występujące na przedpolu lądolodu warunki peryglacjalne istotnie wpływały na styl sedymentacji, kiedy to na skutek ograniczonej erozji przepływy glacifluwialne przyjmowały postać przepływu nieskanalizowanego. W drugim z artykułów, przedstawiono wyniki badań ze stanowiska znajdującego się w obrębie sandru Gwdy. Uzyskane wyniki wykazały, że budowa wielkich sandrów jest znacznie bardziej skomplikowana niż do tej pory sądzono, a wysokoenergetyczne przepływy glacifluwialne, typowe dla stref proksymalnych sandrów, mogły występować także w strefie dystalnej. Z kolei wyniki badań ze stanowiska w Ujściu (3 artykuł) zwracają uwagę na redepozycyjną rolę przepływów glacifluwialnych. Wykazano, że szeroko opisana i zanalizowana drobnopiaszczysta sukcesja osadowa pochodzi z występującej w niedalekim sąsiedztwie formacji wieku mioceńskiego.Item Metodyka ocen georóżnorodności wybranych krajobrazów Polski(2022) Najwer, Alicja Joanna; Zwoliński, Zbigniew. PromotorGeoróżnorodność poprzez swój wkład w rozwój gospodarczy, geoturystykę i rekreację oraz geodziedzictwo zapewnia wiele korzyści społeczeństwu i środowisku naturalnemu. Ma fundamentalne znaczenie dla ochrony różnorodności biologicznej. Wprowadzony w ostatniej dekadzie XX wieku termin georóżnorodności bardzo szybko zyskał aprobatę naukową na całym świecie. Pomimo tego do dnia dzisiejszego, zauważalny jest brak ustalonych ram koncepcyjnych i metodologicznych jej oceny. Problemem badawczym pracy jest wypracowanie algorytmu służącego ocenie georóżnorodności zróżnicowanych morfometrycznie i morfogenetycznie krajobrazów, tj. obszarów nizinnych, wyżynnych i górskich, z wykorzystaniem systemów informacji geograficznej (GIS). Rozprawa doktorska ma formę spójnego cyklu pięciu oryginalnych, powiązanych tematycznie publikacji. Cele rozprawy dotyczą: 1) stanu badań nad georóżnorodnością oraz propozycji metodycznej badań nad jej oceną (Najwer, Zwoliński 2014), 2) systematyki metod badawczych ocen georóżnorodności (Zwoliński i in. 2018), 3) jakościowo-ilościowej oceny georóżnorodności na obszarze nizinnym, wyżynnym i górskim z wykorzystaniem globalnej i lokalnej ważonej kombinacji liniowej (Najwer i in. 2016, Jankowski i in. 2020, Najwer i in. 2022), 4) weryfikacji wypracowanej metodyki oceny georóżnorodności w oparciu o dane eksperckie i crowdsourcingowe (Jankowski i in. 2020, Najwer i in. 2022). W pracy zaproponowano nową, jakościowo - ilościową metodę oceny georóżnorodności, z wykorzystaniem przestrzennej analizy wielokryterialnej (S-MCA) w dwóch wariantach: Globalnie Ważonej Kombinacji Liniowej (G-WLC) oraz Lokalnie Ważonej Kombinacji Liniowej (L-WLC). Podstawą algorytmu analitycznego jest wybór czynników (komponentów abiotycznych środowiska przyrodniczego), reguł ich klasyfikacji oraz odpowiedni dobór wag map czynnikowych. W celu obiektywizacji wyników, do klasyfikacji elementów abiotycznych georóżnorodności oraz wag finalnych, aproponowano wykorzystanie crowdsourcingu. Informacje przy wykorzystaniu geoankiety zebrano dla trzech parków narodowych. Zaproponowaną w pracy metodę przetestowano na obszarach o zróżnicowanym krajobrazie tj.: (i) nizinnym: zlewnia Dębnicy i Woliński Park Narodowy; (ii) wyżynnym: Roztoczański Park Narodowy oraz (iii) górskim: Karkonoski Park Narodowy. W celu zweryfikowania wyników zastosowano wizję terenową, analizę niepewności lub walidację crowdsourcingowych map georóżnorodności.Item Partycypacja społeczna a edukacja geograficzna – znaczenie Partycypacyjnych Systemów Informacji Geograficznej w organizowaniu zajęć terenowych(2022) Abramowicz, Dawid; Piotrowska, Iwona. Promotor; Hejwosz-Gromkowska, Daria. PromotorBadania geograficzne obejmują zagadnienia przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne. Geografia niezbędna jest w kształceniu odpowiedzialnego, aktywnego obywatela, dlatego istotą edukacji geograficznej jest odwoływanie się do globalnych wyzwań środowiskowych, społeczno-gospodarczych i poznawanie najbliższego otoczenia, zwłaszcza w formie zajęć terenowych. Zatem ważne jest uwzględnianie w badaniach geograficznych kontekstu partycypacji społecznej oraz stosowania nowoczesnych technologii, co w geografii znajduje swoje odniesienie poprzez wykorzystywanie Partycypacyjnych Systemów Informacji Geograficznej (PPGIS). Celem pracy jest określenie znaczenia partycypacji społecznej we współczesnej edukacji geograficznej ze szczególnym uwzględnieniem zastosowania PPGIS w organizowaniu zajęć terenowych z geografii. Praca rozszerza wiedzę w zakresie partycypacji społecznej w edukacji geograficznej zarówno poprzez analizę porównawczą podstaw programowych i opracowań geograficzno-dydaktycznych z Polski, Hiszpanii, Anglii i Finlandii, jak i badania sondażowe przeprowadzone wśród nauczycieli z Poznania, Madrytu, Londynu i Helsinek. Biorąc po uwagę znaczenie zajęć terenowych w edukacji geograficznej w pracy przedstawiono proces partycypacji nauczycieli w opracowaniu cyfrowej mapy wspierającej organizację zajęć terenowych przy wykorzystaniu geoankiety (przykład PPGIS). Studium przypadku z Poznania uwzględnia możliwość wykorzystania cyfrowej mapy na rzecz samodzielnego organizowania zajęć terenowych.Item Ocena dostępności przestrzeni turystycznej dla osób z niepełnosprawnościami(2022) Lubarska, Anna; Zajadacz, Alina. Promotor; Szymaniak, Adam. PromotorPraca doktorska podejmuje temat dostępności przestrzeni turystycznej dla osób z niepełnosprawnościami. Jej cele obejmują identyfikację założeń polityki w zakresie dostępności przestrzeni turystycznej dla osób z niepełnosprawnościami, identyfikację praktyk zwiększających dostępność przestrzeni turystycznej oraz rozwiązań zwiększających tę dostępność w Polsce. Oprócz tego praca ma również cel metodyczny, którym jest stworzenie katalogu kryteriów oceny dostępności przestrzeni turystycznej dla osób z niepełnosprawnościami, który 1) będzie narzędziem autoewaluacji dla gestorów obiektów turystycznych 2) wesprze proces poprawy uniwersalności oraz jakości oferty turystycznej. W aspekcie teoretycznym praca dostarcza rekomendacji w zakresie tworzenia modelu dostępności przestrzeni turystycznej. W badaniach zastosowano metody takie jak desk research, inwentaryzacja, metoda ekspertów oraz metoda wywiadu. Wyniki wskazują na potrzebę usystematyzowania kwestii związanych z dostępnością oraz współpracy pomiędzy interesariuszami przy wypracowywaniu kryteriów oceny dostępności, aby w tej ocenie uwzględniać elementy kluczowe i istotne.Item Modelowanie numeryczne plejstoceńskich struktur deformacyjnych w osadach glacigenicznych(2022) Bronikowska, Małgorzata; Pisarska-Jamroży, Małgorzata. PromotorPraca doktorska, złożona z trzech spójnych tematycznie artykułów opublikowanych w czasopismach z listy JCR oraz ich streszczenia (w języku polskim i angielskim), odnosi się do modelowania numerycznego plejstoceńskich struktur deformacyjnych w osadach glacigenicznych. W dysertacji przedstawiono dwa stworzone przez autorkę modele numeryczne: 1) model depozycji dropstonów w płytkich zbiornikach wodnych wraz z modelem powstawania struktur deformacyjnych formujących się wokół opadającego na dno żwiru oraz 2) model powstawania struktur deformacyjnych indukowanych sejsmicznie, tj. sejsmitów. Oba modele przedstawiono z uwzględnieniem ich zastosowań, potencjału predykcyjnego oraz graniczeń. Zostały one także porównane z obserwacjami terenowymi i pozytywnie przeszły walidację obserwacyjną. Na podstawie uzyskanych w symulacjach komputerowych wyników, wyciągnięto odpowiednie wnioski odnoszące się doprocesów powstawania wyżej wymienionych struktur.Item Mikrozanieczyszczenia organiczne w wodach powierzchniowych i infiltracyjnych ujęcia Mosina-Krajkowo zaopatrującego aglomerację poznańską(2022) Kruć-Fijałkowska, Roksana; Dragon, Krzysztof. Promotor; Drożdżyński, Dariusz.PromotorRozprawa składa się z czterech recenzowanych artykułów naukowych, które zostały poświęcone ocenie występowania mikrozanieczyszczeń organicznych (farmaceutyków, pestycydów, używek i środków kosmetycznych) w wodach powierzchniowych i infiltracyjnych ujęcia Mosina-Krajkowo oraz identyfikacji czynników i procesów warunkujących migrację zanieczyszczeń. Próbki wody pobierano z rzeki Warty, piezometrów, studni poziomej i studni pionowych. Wyniki badań dowiodły występowania mikrozanieczyszczeń organicznych w wodach rzecznych i ich migracji z rzeki do studni ujęcia. Mikrozanieczyszczenia organiczne na drodze przepływu ulegały redukcji. W studni poziomej, której dreny zlokalizowano 5 m pod dnem rzeki Warty odnotowano najniższy stopień redukcji zanieczyszczeń (~17%). Stopień redukcji wzrastał wraz ze wzrostem odległości studni od rzeki. Stopień redukcji >50% odnotowano w studniach pionowych położonych od 60 do 80 m od rzeki. Najwyższą redukcje osiągnięto w punktach badawczych zlokalizowanych powyżej 250 m od rzeki. W punktach tych występowały jedynie najtrwalsze substancje (karbamazepina, chlorotoluron). Za spadki stężeń zanieczyszczeń odpowiedzialne są procesy takie jak: sorpcja, biodegradacja tlenowa oraz rozcieńczenie w wyniku dopływu niezanieczyszczonych wód podziemnych. Wpływ mają także głębokość zafiltrowania studni, wydajność pracy studni oraz panujące warunki hydrogeologiczne.Item Zaburzenia torfowisk mszarnych w Środkowo-wschodniej Europie(2022) Łuców, Dominika; Lamentowicz, Mariusz. PromotorMinimalizowanie skutków zmian klimatu wskazuje na potrzebę ochrony torfowisk, a także przywracanie zaburzonym i zdegradowanym ekosystemom zdolności akumulacji węgla i odpowiednich warunków hydrologicznych. Dlatego celem rozprawy doktorskiej była próba oceny odporności torfowisk mszarnych na zaburzenia w ciągu ostatnich 300 lat z wykorzystaniem metod paleoekologicznych. W pracy przeanalizowano trzy główne lokalne rodzaje zaburzeń torfowisk o różnym stopniu intensywności: 1) zmiany użytkowania ziemi, 2) odwodnienie oraz 3) eksploatacje torfu wraz z efektem restytucji. Do badań wybrano trzy obiekty torfowiskowe zlokalizowane na obszarze Polski, Rosji oraz Estonii. Wykorzystano wysokorozdzielcze, wielowskaźnikowe analizy paleoekologiczne rdzeni torfowych wsparte danymi teledetekcyjnymi, monitoringowymi, historycznymi, badaniami prób powierzchniowych oraz chronologią opartą na datowaniu radiowęglowym i ołowiowym. W pierwszym artykule zbadano zmiany użytkowania ziemi wywołane działalnością człowieka oraz procesami naturalnymi (zręby zupełne oraz wycinki uszkodzonego drzewostanu po gradacji owadów i tornadzie). Z wykorzystaniem torfu zrekonstruowano pierwszy raz w Polsce paleoekologiczny zapis zniszczeń lasu spowodowanych przez tornado. Drugi artykuł ukazuje 300 letnią historię torfowiska oraz wpływ działalności człowieka na użytkowanie ziemi i meliorację torfowiska na terenie dzisiejszej zachodniej Rosji. Natomiast trzecia publikacja dotyka problematyki przemysłowej eksploatacji torfu wraz z etapem restytucji ekologicznej i jej wpływem na regenerację torfowiska.Item Cyrkulacja wód w polimiktycznych jeziorach przepływowych na przykładzie Jezior Swarzędzkiego i Wolsztyńskiego(2022) Tritt, Remigiusz; Młynarczyk, Zygmunt. Promotor; Sobczyński, Tadeusz. PromotorPraca dotyczy funkcjonowania jezior w kontekście dynamiki ruchów wody wywołanych wiatrem oraz przepływem rzeki. Omawiane jeziora są płytkimi zbiornikami polimiktycznymi, które są szczególnie podatne na działanie wiatru. Są to także jeziora przepływowe, narażone są na negatywny wpływ rzeki. W ostatnim czasie dużo uwagi poświęca się rekultywacji jezior eutroficznych, w celu przywrócenia im funkcji rekreacyjnych i gospodarczych. Rozpoznanie dynamiki wód może być pomocne przy planowaniu tego typu zabiegów. Zadania badawcze dotyczą określenia intensywności mieszania wód poprzez wyznaczenie poziomego zasięgu cyrkulacji i pionowego zasięgu falowania. W pracy dokonano ponadto próby korelacji cyrkulacji wód z przestrzennym zróżnicowaniem właściwości fizycznych i chemicznych. Badania wykazały, że działanie wiatru w połączeniu z morfometrią jeziora ma znaczący wpływ na jego funkcjonowanie. Rozbieg fali i niewielka głębokość powodują resuspensję osadów i zwiększenie mętności, a intensywne cyrkulacje poziome powodują rozszerzenie tego zjawiska na cały zbiornik. Wykonane obliczenia dowodzą, że charakter cyrkulacji zależy od występowania nawet niewielkich pionowych różnic temperatury wody. Nie zaobserwowano znaczącego zróżnicowania parametrów fizycznych i stężeń pierwiastków w obrębie jezior, natomiast odnotowano istotne ilości fosforanów dostarczane z wodami cieków w miesiącach jesiennych, związane z funkcjonowaniem stawów rybnych powyżej zbiorników. Przeprowadzone badania potwierdziły ponadto zalety wykorzystania metody akustycznej do pomiarów mętności z dużą rozdzielczością przestrzenną.Item Przewarstwienia klastyczne i popiół w węglu brunatnym eksploatowanym w okolicach Konina, Polska środkowa(2022) Chomiak, Lilianna; Widera, Marek. PromotorMoja rozprawa doktorska, przedstawiona Radzie Naukowej dyscypliny nauki o Ziemi i środowisku na stopień doktorski na Wydziale Nauk Geograficznych i Geologicznych (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza) składa się z czterech wybranych publikacji. Mój udział w ich przygotowaniu mieści się w przedziale 35–100%, co zostało poświadczone przez współautorów (oświadczenia współautorów). Dwie publikacje (pierwsza i druga) poświęcone są osadom klastycznym, które tworzą przewarstwienia w pokładzie węglowym. Natomiast dwie kolejne publikacje (trzecia i czwarta) obejmują badania popiołu występującego w węglu. Tak się składa, że w okolicach Konina eksploatowany jest aktualnie (lata 2015–2021, czas realizacji badań) wyłącznie 1. środkowopolski pokład węgla brunatnego. Jego eksploatacja odbywa się w trzech odkrywkach: Jóźwin IIB, Drzewce i Tomisławice. Ważną część badań stanowiły prace terenowe, w tym sedymentologiczne. Ponadto, z każdej odkrywki pobrano liczne próbki zarówno z osadów klastycznych, jak i z pokładu węglowego. Posłużyły one do następujących badań laboratoryjnych: uziarnienia klastyków, zawartości popiołu w węglu i określenia składu chemicznego popiołu, tj. składu pierwiastkowego i tlenkowego. W wyniku działalności Kopalni Węgla Brunatnego Konin (KWB Konin) w latach 2015–2016, między dwoma ławami węgla, odsłonięte zostały osady klastyczne w odkrywce Tomisławice. Miały one kształt soczewy o długości ok. 500 m i miąższości do 1,8 m, z warstwą węgla do 20 cm w części północnej odsłonięcia. Składały się one z głównie drobnoziarnistych i dobrze wysortowanych piasków, z wyjątkiem osadów znajdujących się w stropowej oraz spągowej części, które były wzbogacone w materię organiczną. Na podstawie analizy sedymentologicznej tych osadów klastycznych (tj. ich architektury i cech teksturalno-strukturalnych) zaproponowano model ich powstania. Osady te powstały, najprawdopodobniej w wyniku dwóch powodzi, na terenie zalewowym środkowowmioceńskiej rzeki meandrującej lub anastomozyjącej. Po przerwaniu wału brzegowego przez wody powodziowe osady piaszczyste, pochodzące głównie z koryta rzeki oraz wałów brzegowych były deponowane na obszarze torfowiska w postaci stożków krewasowych. W efekcie, w pokładzie węgla brunatnego z odkrywki Tomisławice występują przewarstwienia klastyczne, co uniemożliwiało wykorzystanie znacznej jego części do celów energetycznych – zbyt wiele popiołu.Item Mechanizmy powstawania wewnątrzławicowych struktur deformacyjnych w plejstoceńskich osadach glacigenicznych w południowej części obszaru perybałtyckiego(2022) Belzyt, Szymon; Pisarska-Jamroży, Małgorzata. Promotor; Woźniak, Piotr Paweł. Promotor pomocniczyRozprawa składa się z zestawu pięciu artykułów naukowych opublikowanych w czasopismach naukowych dotyczących struktur deformacyjnych (SSDS) w nieskonsolidowanych plejstoceńskich piaszczystych, piaszczysto-mułowych i mułowych osadach następujących środowisk sedymentacyjnych: limnicznego, glacilimnicznego i fluwialnego. Szczególną uwagę poświęcono deformacjom wewnątrzławicowym, czyli takim, których zasięg ogranicza się do poszczególnych ławic o wyraźnie zaznaczonym spągu i stropie. Głównym celem rozprawy było wyjaśnienie genezy ławic zawierających SSDS w wybranych stanowiskach badawczych zlokalizowanych w południowej części obszaru perybałtyckiego. Naprężenia pro- i subglacjalne, procesy peryglacjalne, aktywność sejsmiczna oraz nierównomierne obciążenie osadem zostały rozpoznane jako czynniki powodujące deformację osadów. Bezpośrednim procesem powodującym powstanie większości analizowanych wewnątrzławicowych SSDS było powtarzające się upłynnienie osadów zachodzące płytko pod powierzchnią sedymentacji. We wszystkich stanowiskach badawczych rozpoznano sejsmity. Ich liczba i rozmieszczenie wskazuje, że trzęsienia ziemi związane z rozwojem lub zanikiem pokrywy lodowej (spowodowane reaktywacją uskoków od założeniach przedczwartorzędowych wywołaną odprężeniem glaciizostatycznym lub lodowcowe trzęsienia ziemi) występowały częściej niż dotychczas sądzono. Ponadto aktywność sejsmiczna miała miejsce nie tylko w trakcie deglacjacji, ale także podczas glacjacji badanego obszaru. Zinterpretowane trzęsienia ziemi związane były nie tylko ze zlodowaceniem Wisły (MIS 2-5), ale także ze zlodowaceniem Odry (MIS 6).