Doktoraty (WFPiK)

Permanent URI for this collection

Browse

Recent Submissions

Now showing 1 - 20 of 253
  • Item
    Leksyka z zakresu pola tematycznego WYPOSAŻENIE WNĘTRZ DOMU WIEJSKIEGO w języku mieszkańców okolic Poddębic
    (2024) Zagłoba, Katarzyna; Osowski, Błażej. Promotor
    Celem rozprawy jest charakterystyka leksyki dotyczącej wyposażenia wnętrz wiejskich domów w języku mieszkańców okolic Poddębic (woj. łódzkie; pogranicze małopolsko-wielkopolskie) oparta na klasyfikacji tematycznej. Szczególną uwagę poświęcono frekwencji słów ogólnopolskich i dyferencyjnych oraz zróżnicowaniu pokoleniowemu. Materiał stanowią nagrane rozmowy z mieszkańcami pow. poddębickiego, które przeprowadzono na podstawie kwestionariusza (460 pytań). Z materiału wyekscerpowano 2779 leksemów dotyczących wyposażenia domów. Rozprawa składa się z trzech części i wprowadzenia. Część pierwsza przedstawia najważniejsze zagadnienia teoretyczne, metody i narzędzia badawcze wykorzystane w pracy. Opisano w niej m.in. najważniejsze klasyfikacje tematyczne, podstawowe terminy i stan badań. Drugą częścią jest „Część analityczna”, która zawiera analizę zebranego materiału z podziałem na 11 subpól tematycznych i 66 mikropól. W analizie skupiono się na znaczeniu słów w kontekstach oraz relacjach semantycznych. Wykorzystano też metodę ilościową do ukazania dynamiki zmian zachodzących w języku. Ostatnią część stanowi „Zakończenie” będące podsumowaniem przeprowadzonych badań. Zawiera także refleksje na temat opisu dawnych i współczesnych desygnatów oraz zmian zachodzących w języku i kulturze mieszkańców wsi. The aim of the thesis is to describe the lexis concerning the furnishings of rural houses in the language of the inhabitants of the Poddębice area (Łódź voivodeship; Małopolska-Wielkopolska borderland) based on thematic classification. Special attention was paid to the frequency of general and differential words and generational differentiation. The material consists of recorded interviews with residents of Poddębice district, which were conducted on the basis of a questionnaire (460 questions). From the material, 2779 lexemes concerning home furnishings were extracted. The thesis consists of 3 parts and an introduction. The first part presents the main theoretical issues, methods and research tools used in the work. It describes, a.o. the most important thematic classifications, basic terms and the state of research. The second part is the “Analytical Part”, which contains an analysis of the collected material divided into 11 thematic subfields and 66 microfields. The analysis focuses on the meaning of words in the contexts and semantic relationships. A quantitative method was also used to show the dynamics of changes occurring in the language. The last part is the “Conclusion” which is a summary of the research conducted. It also includes reflections on the description of ancient and modern designators and the changes taking place in the language and culture of villagers.
  • Item
    Chorwackie inspiracje piśmienniczej działalności bułgarskich katolików w XVIII i na początku XIX wieku
    (2024) Radaković, Ninoslav; Mikołajczak, Mariola. Promotor
    Celem dysertacji jest opisanie, zdefiniowanie oraz analiza chorwackich wpływów na bułgarskie piśmiennictwo katolickie XVIII i początku XIX wieku. Literaturę paulicjańską stanowią dzieła pisane na potrzeby współwyznawców przez bułgarskich księży katolickich od XVII wieku. Do podstawowego korpusu analizy należą następujące dzieła: (1) Petar Bogdan Bakšić, Bogoglivbna razmiscglianya od otaystva odkupglienya csoviçanskoga, (2) Filip Stanislavov, Abagar, (3) Krsto Pejkić, Zarcalo istine med carkve istočne i zapadne, (4) Pavao Duvanlija Gajdadžijski, poezja (w tym religijna), (5) Petar Kovačev Carski, rękopisy modlitewników, (6) dzieła anonimowych autorów z końca XVIII i początku XIX wieku. W dysertacji przedstawiono biografie wszystkich autorów, a każde dzieło zostało wpisane w ramy przestrzenno-czasowe i genologiczne oraz usytuowane w kontekście historycznego rozwoju języka i literatury bułgarskiej. Przeprowadzenie ukierunkowanej analizy językowej umożliwiło wskazanie oraz szczegółowy opis elementów iliryjskich obecnych w ówczesnym języku bułgarskich katolików, uwzględniający płaszczyznę leksykalną, gramatyczną i ortograficzną. Pozwala to zauważyć, że autorzy pierwszego okresu – przedstawiciele cziprowskiej szkoły literatury paulicjan (Petar Bogdan Bakšić i Krsto Pejkić) – posługują się językiem iliryjskim lub korzystają z własnej redakcji tego języka (Filip Stanislavov), podczas gdy autorzy drugiego okresu, tj. szkoły płowdiwskiej (Pavao Duvanlija Gajdadžijski, Petar Kovačev Carski i anonimowi autorzy), tworzą język literacki na podstawie dialektu paulicjańskiego, z włączaniem mniejszej liczby iliryzmów. The aim of the dissertation is to describe, define and analyze Croatian influences on Bulgarian Catholic writing in the 18th and early 19th centuries. Bulgarian Catholic literacture consists of the works written by Bulgarian Catholic priests since the 17th century for the needs of the Catholic faithful. The corpus of this study includes: (1.) Petar Bogdan Bakšić, Bogoglivbna razmiscglianya od otaystva odkupglienya csoviçanskoga, (2.) Filip Stanislavov, Abagar, (3.) Krsto Pejkić, Zarcalo istine med carkve istočne i zapadne, (4.) Pavao Duvanlija Gajdadžijski, spiritual and other poems, (5.) Petar Kovačev Carski, handwritten prayer books, (6.) works by anonymous authors from the end of the 18th and the beginning of the 19th century. All the authors’ biographies are presented and each of the works is defined in terms of space, time and genre, while special attention is paid to their place in the historical development of the Bulgarian language and literature. Following the focused linguistic analysis, the Illyrian elements in terms of spelling, grammar and lexis in the language of Bulgarian Catholics of the day are enumerated and described. It is evident that the authors of the first phase, that is, members of the Chiprovtsi School of Paulitian literature (Petar Bogdan Bakšić and Krsto Pejkić) use the Illyrian language or their own version of the Illyrian language (Filip Stanislavov), while the authors of the second phase, i.e., the authors of the Plovdiv School (Pavao Duvanlija Gajdadžijski, Petar Kovačev Carski and anonymous authors), create a standard language based on the vernacular with the inclusion of a small number of words derived from Illyrian.
  • Item
    Tekst slamerski w świetle genologii lingwistycznej
    (2024) Świerkowska-Kobus, Dagmara; Rybka, Małgorzata. Promotor
    Praca wpisuje się w nurt badań językoznawczych związanych z tekstologią i genologią lingwistyczną. Celem pracy jest rekonstrukcja wzorca gatunkowego tekstu slamerskiego na bazie korpusu wypowiedzi zgromadzonych w formie danych audiowizualnych. Podjęta procedura umożliwiła wskazanie obligatoryjnych i fakultatywnych elementów badanych komunikatów, określenie zależności związanych z ich nasileniem oraz wyjaśnienie relacji poszczególnych czynników wpływających na kształt wypowiedzi slamerskich. We wprowadzeniu scharakteryzowałam sytuację funkcjonowania scen slamerskich w Polsce, określiłam założenia metodologiczne oraz zdefiniowałam kluczowe terminy. Część pierwszą pt. „Perspektywa badawcza i metodologiczna opisu” poświęciłam na przedstawienie uwarunkowań badań nad językiem tekstu slamerskiego jako gatunku. Część druga rozprawy pt. „Slam poetycki – wypowiedź slamerska” przedstawia analizę genologiczną tekstu slamerskiego. Przeglądu reprezentatywnych dla gatunku wypowiedzi dokonałam wykorzystując czteroaspektową procedurę M. Wojtak (m.in. 1999, 2004, 2013, 2014, 2019). W zakończeniu przedstawiłam wnioski z badań oraz zalecenia nawiązujące do postulatów genologii stosowanej. Pokazałam możliwe drogi wykorzystania tekstu slamerskiego oraz podkreśliłam znaczenie perspektywy genologicznej w badaniach nad nowymi, multimodalnymi formami z pogranicza literatury, sztuki współczesnej i nowych mediów. The work is part of the current of linguistic research related to textology and linguistic geneology. The aim of the work is to reconstruct the genre pattern of slam poetry text on the basis of a corpus of poems collected in the form of audiovisual data. The procedure undertaken has made it possible to identify the obligatory and optional elements of the studied messages, to determine the relations related to their intensity and to clarify the relations of the individual factors influencing the shape of slammer utterances. In the introduction I have characterised the situation of slam scenes in Poland, defined methodological assumptions and defined key terms. The first part ‘Research and methodological perspective of description’ I have devoted to present the conditions of research on the language of slammer text as a genre. Part two of the dissertation ‘Slam poetry - a slamer utterance’ presents a genological analysis of the slam poetry text. I have reviewed statements representative of the genre using the four-facet procedure of M. Wojtak (e.g. 1999, 2004, 2013, 2014, 2019). In the conclusion, I presented the conclusions of the research and recommendations referring to the postulates of applied genology. I have demonstrated possible avenues for the use of the slam poetry text and emphasise the importance of the genological perspective in the study of new, multimodal forms at the junction of literature, contemporary art and new media.
  • Item
    Bóg – szatan – zło. W kręgu byronicznych fascynacji Juliusza Słowackiego
    (2023) Nowak, Małgorzata; Borkowska-Rychlewska, Alina. Promotor
    Rozprawa traktuje o problematyce zła w twórczości Juliusza Słowackiego rozpatrywanej w odniesieniu do dzieł George’a Gordona Byrona – jednego z poetów, który miał największy wpływ na kształtowanie się twórczości polskiego romantyka. Najważniejsze jest jednak nie to, jak Słowacki korzystał z utworów Anglika pod względem warsztatowym, ale jak rozpatrywał podobne wątki i motywy (szczególnie związane z demonizmem i wizją Boga) oraz jak dalece Byron uformował jego intelektualne postrzeganie zła. Opis tych mechanizmów jest głównym celem rozprawy. Dysertacja podzielona jest na cztery rozdziały. Pierwszy z nich poświęcony jest powieściom poetyckim Słowackiego i Byrona. Analizy utworów takich jak "Jan Bielecki", "Arab" i "Lambro", wykorzystujące jako kontekst "Korsarza" i "Larę", skupiają się głównie na najistotniejszych modyfikacjach wprowadzanych przez Słowackiego w bezpośrednim intertekstualnym dialogu z Byronem oraz wnioskach co do natury zła. Rozdział drugi zawiera porównanie "Kordiana" z "Kainem", natomiast trzeci – "Horsztyńskiego" z "Manfredem". Obie partie rozprawy skupiają się na sposobach, w jaki poeci próbują odpowiedzieć na pytania o teodyceę, niezawinione cierpienie, możliwości poznawcze człowieka, a także obecność Boga i Szatana w procesie dziejowym (i prawdziwą naturę tego drugiego). Rozdział czwarty jest próbą prześledzenia ewolucji wcześniej analizowanych wątków w dziełach Słowackiego z okresu genezyjskiego ("Księdzu Marku" i "Samuelu Zborowskim"), a tym samym roli Byrona w twórczości polskiego poety po tzw. przełomie mistycznym. Zaplecze metodologiczne pracy stanowią, prócz komparatystyki i close readingu, koncepcje Odona Marquarda oraz Paula Ricoeura, dotyczące odpowiednio teodycei oraz symboliki zła. The dissertation discusses the problem of evil in the works of Juliusz Słowacki examined in relation to the works of George Gordon Byron – one of the poets who had the greatest influence on the development of the literary creativity of the Polish Romantic. The most important thing, however, is not how Słowacki used the Englishman’s works in terms of technique, but how he considered similar themes and motifs (especially those related to demonism and the vision of God) and how far Byron formed his intellectual perception of evil. The description of these mechanisms is the main goal of the dissertation. The dissertation is organized into four chapters. The first is dedicated to the poetic novels of Słowacki and Byron. Analyses of works such as "Jan Bielecki", "Arab" and "Lambro", using "Corsair" and "Lara" as a context, focus mainly on the most significant modifications made by Slowacki in his direct intertextual dialogue with Byron and his conclusions about the nature of evil. The second chapter compares "Kordian" with "Cain", while the third compares "Horsztyński" with "Manfred". Both parts of the dissertation focus on how the poets attempt to answer questions about theodicy, uncaused suffering, man’s cognitive capacity, and the presence of God and Satan in the historical process (and the true nature of the latter). The fourth chapter attempts to trace the evolution of previously analyzed themes in Słowacki’s works from the Genesis period ("Ksiądz Marek" and "Samuel Zborowski"), and thus the role of Byron in the work of the Polish poet after the so-called mystical breakthrough. The methodological background of the work is provided, in addition to comparative literature and close reading, by Odon Marquard’s and Paul Ricoeur’s concepts on theodicy and the symbolism of evil, respectively.
  • Item
    Komunikacja w firmach IT. Leksyka profesjonalna i specjalistyczna
    (2023) Ganushchak, Iurii; Lisowski, Tomasz. Promotor
    Praca pod tytułem Komunikacja w firmach IT. Leksyka profesjonalna i specjalistyczna opisuje badania przedmiotem których, było słownictwo, obsługujące relacje interpersonalne w firmach IT. W trakcie badań szczególną uwagę zwrócono na leksemy, będące specyficznymi dla obserwowanego środowiska pracowników branży IT, głównie zapożyczenia i neosemantyzmy. Dostrzeżono, że leksyka kodu wspólnotowego pracowników firm IT podlegać będzie dynamicznym zmianom i ewolucji, zmianom, które w pełni uchwytne będą wyłącznie dla specjalistów. W wyniku badań ustalono, że kod wspólnotowy pracowników firm IT to kod specjalistyczny, o cechach profesjonalnych, w większym stopniu ukierunkowany na komunikację wewnętrzną, funkcjonujący w formie mówionej i pisanej, na płaszczyźnie leksykalnej, ale także pragmatycznej, kształtujący się w relacji silnej zależności od języka angielskiego, przejmujący elementy leksyki innych odmian środowiskowych, a pod względem ekolingwistycznym podlegający presji globalizacyjnej, przedkładający potrzeby komunikacyjne (w tym precyzyjność i skrótowość komunikatu) nad skodyfikowane zasady poprawnościowe i podlegający nieustannej ewolucji. The thesis under the title Communication in IT companies. Professional and specialized lexis describes the research subject of which, was the lexis, serving interpersonal relations in IT companies. In the course of the research, special attention was paid to lexemes, which are specific to the observed environment of IT employees, mainly borrowings and neosemantisms. It was recognized that the lexis of the community code of employees of IT companies will undergo dynamic changes and evolution, changes that will be fully grasped only by specialists. As a result of the research, it was established that the community code of employees of IT companies is a specialized code, with professional characteristics, more oriented to internal communication, functioning in spoken and written form, on the lexical, but also pragmatic level, forming in a relationship of strong dependence on English, taking over elements of lexis of other environmental varieties, and, in terms of ecolinguistics, subject to globalization pressures, prioritizing communicative needs (including precision and abbreviation of the message) over codified rules of correctness, and subject to constant evolution.
  • Item
    Rozpoznawanie i badanie śladów języka pierwotnie oralnego w tekstach staropolskich (na materiale apokryfów Nowego Testamentu)
    (2023) Deskur, Aleksandra; Mika, Tomasz. Promotor; Masłej, Dorota. Promotor pomocniczy
    Celem pracy jest stworzenie metody badawczej służącej rozpoznawaniu i badaniu śladów języka pierwotnie oralnego w tekstach staropolskich. Na podstawie literatury z zakresu teorii oralności i piśmienności oraz opracowań historycznojęzykowych wskazano hipotetyczne cechy języka pierwotnie oralnego: dominację treści nad formą, bliski związek z rzeczywistością pozajęzykową oraz redundancję. Ten konstrukt został następnie odniesiony do badanego materiału – staropolskich apokryfów Nowego Testamentu, co umożliwiło stworzenie katalogu śladów języka pierwotnie oralnego, gromadzącego konkretne fakty językowe o potencjalnie oralnej genezie. W katalogu znalazły się: predykacja holofrastyczna, apozycja, dopowiedzenie, współrzędność, swobodne rozwijanie treści, zdania wielokrotnie złożone zachowujące pozajęzykową chronologię zdarzeń, rozdrobnienie treści, powtórzenie oraz zaimek o nielinearnym odniesieniu. Narzędzie, jakim jest katalog, posłużyło do odnalezienia w badanych tekstach śladów oraz ich wiązek, które następnie zostały poddane analizie językowej. W rozprawie zaproponowano również metody weryfikacji hipotez. Praca ma charakter przede wszystkim metodologiczny, prezentuje ona wieloetapową procedurę badawczą, obejmującą poziomy: teorii (cechy języka pierwotnie oralnego), języka (katalog śladów języka pierwotnie oralnego) oraz tekstu (konkretne wiązki śladów i ich weryfikacja). The aim of this study is to develop a research method for identifying and investigating traces of primary oral language in Old Polish texts. On the basis of the literature on the theory of orality and literacy, as well as historical linguistic studies, hypothetical features that the primary oral language might have been characterised by were identified: the dominance of content over form, a close relationship with extra-linguistic reality and redundancy. This construct was then applied to the material under study – Old Polish New Testament apocrypha. This made it possible to create a catalogue of traces of primary oral language, collecting specific linguistic facts with a potentially oral genesis. The catalogue included holophrastic predication, apposition, adding, co-ordination, free development of content, multiple compound sentences preserving the extra-linguistic chronology of events, fragmentation of content, repetition and a pronoun with non-linear reference. The catalogue was used to find traces and bundles of traces in the texts under study, which were then analysed linguistically. The dissertation also proposes how to verify hypotheses about the oral origins of particular facts. The dissertation is foremost methodological in nature, presenting a multi-stage research procedure involving the levels of: theory (features of primary oral language), language (catalogue of traces of primary oral language) and text (specific bundles of traces and their verification).
  • Item
    Tropami Oskara Kolberga. Pogranicza i metamorfozy kultur oraz gatunków w piśmiennictwie polskim
    (2023) Kotlarska, Izabela; Nowicka, Elżbieta. Promotor
    Praca składa się z cyklu artykułów, w którym zajmuję się tekstami o zróżnicowanej formie przekazu (druk, rękopis, formy słowno-muzyczne i słowno-obrazowe). Ramę prezentowanych tu analiz stanowi dorobek Oskara Kolberga. Całość, obudowana Wstępem i Zakończeniem składa się z trzech części. Pierwszą i najobszerniejszą z nich jest rozdział poświęcony relacji oralności i piśmienności, a także warsztatowi Oskara Kolberga podczas prac terenowych i gabinetowych nad kujawskimi bajkami ludowymi. Kolejna część prezentowanego cyklu poświęcona jest tropom apokryficznym i religijności ludowej na przykładzie różnorodnych tekstów o dwóch świętych – Dyzmasie i Annie. Ostatni rozdział prezentuje dwie analizy interdyscyplinarne, wkraczające na grunt relacji tekstów folkloru z muzyką i obrazem na przykładzie kantaty i komiksu. W pracy odnoszę się do materiału pochodzącego z folkloru i ze zróżnicowanych obiegów piśmienniczych. Posługując się materiałem zebranym na podstawie szerokiej kwerendy, wybieram z niego określone wątki, starając się włączać je w szersze konteksty badawcze. The work consists of a series of articles in which I address texts that have various forms of communication (print, manuscript, verbal-musical and verbal-image forms). The framework of the analyzes presented here is the work of Oskar Kolberg. Surrounded by the Introduction and the Conclusion, the work consists of three parts. The first and the most extensive of them is the chapter devoted to the relationship between orality and literacy, as well as Oskar Kolberg's way of working during field and office work on folk tales from Kuyavia. The next part of the presented cycle is devoted to apocryphal tropes and folk religiosity, in which you can see texts about two saints - Dismas and Anna. The last chapter presents two interdisciplinary analyses, entering into the field of the relationship between folklore texts, music and images, on example of cantata and comics. In my work, I refer to material from folklore and various literary circulations. Using the material collected on the basis of a broad query, I select specific themes from it, trying to include them in broader research contexts.
  • Item
    Tożsamość, ideologia, przemoc. Centrum i peryferie we współczesnych tekstach kultury w Serbii
    (2023) Czachowska-Aleksić, Nadia; Koch, Magdalena. Promotor
    Niniejsza praca poddaje analizie specyfikę współczesnej serbskiej polityki pamięci z punktu widzenia układów zależności pomiędzy władzą centralną a dwiema największymi mniejszościami etnicznymi występującymi na terenie Republiki Serbii. Obie grupy zamieszkują peryferyjne tereny należące do państwa serbskiego, ale swoje duchowe (narodowe) centra posiadają poza jego granicami. Jest to zatem próba zdefiniowania charakteru relacji pomiędzy serbską pamięcią kulturową a pamięcią kulturową mniejszości węgierskiej zamieszkującej Wojwodinę oraz mniejszości boszniackiej, zamieszkałej w regionie Sandżak. Na podstawie analizy tych relacji podjęta została próba zrekonstruowania geografii wyobrażonej, czyli nakreślenia mapy stosunków, które panują w przestrzeni współczesnego państwa serbskiego. Zarówno Wojwodina jak i Sandżak została opisana jako podwójne peryferie, czyli terytoria posiadające dwa centra. Dla obu jednym z centrów wewnętrznych jest oczywiście Belgrad, natomiast każda z tych społeczności ma również swoje drugie, zewnętrzne centrum – dla Węgrów jest to Budapeszt, a dla Boszniaków – Sarajewo. Ramy czasowe podjętych badań obejmują okres od 2001 do 2022 roku. This dissertation analyses the singularities of contemporary Serbian politics of memory from the perspective of the dependencies between the central government and the two largest ethnic minorities living in the Republic of Serbia. Both groups live in peripheral areas of the Republic but have their spiritual (national) centres outside its borders. Therefore, this dissertation represents an attempt to define the nature of the relationship between the Serbian cultural memory and the cultural memory of the Hungarian minority living in Vojvodina and the Bosniak minority living in the Sandžak region. An analysis of these relations provided the starting point for an attempt to reconstruct an imaginary geography, i.e. to draw a map of the relations that prevail within the contemporary Serbian state. Both Vojvodina and Sandžak have been described as double peripheries, i.e. territories with two centres. Of course, Belgrade represents one of the internal centres for both, but each of these communities also has a second, external centre: Budapest for the Hungarians and Sarajevo for the Bosniaks. The timeframe of the research spans from 2001 to 2022.
  • Item
    W prześwicie i pod światło. Dramaturgia wyobraźni Bolesława Leśmiana
    (2023) Kłosowski, Mateusz; Krajewska, Anna. Promotor
    Praca poświęcona jest performatywnym kategoriom estetycznym, takim jak prześwit, światłocień, echo i pogłos w twórczości Bolesława Leśmiana. Płaszczyzną analiz jest wyobraźnia, ponieważ praca przedstawia wskazane kategorie jako sposoby myślenia o świecie oraz figury/narzędzia filozofii poznania charakteryzujące światopogląd Leśmiana. Pierwsza część rozprawy prezentuje spojrzenie na dorobek Leśmiana w świetle badań dramaturgicznych. Poświęcona jest widzeniu Leśmiana jako dramaturga – dramat bowiem posiada w tej twórczości szczególne znaczenie. Drugi rozdział poddaje pod refleksję prześwit gatunków literackich. Kolejny fragment przedstawia interpretację dramaturgiczną wizualno-fonicznych przeobrażeń Leśmianowskiej twórczości. Ważnym komponentem tych rozważań jest również dramaturgia badań przedstawiająca, jak kształtowały się odczytania omawianego dorobku. W drugiej części przedstawione zostają wybrane zagadnienia filozoficzno-literackie. Fragment otwiera analiza prześwitu wywodzącego się z prac Martina Heideggera poświęconych liryce Friedricha Hölderlina. Następny rozdział omawia figurę światłocienia obecną również w myśli niemieckiego filozofa, lecz czerpiącą swój rodowód dodatkowo z malarstwa oraz historii sztuki. Trzeci rozdział proponuje wymianę kategorii wizualnych na foniczne, wydobywając akustyczne aspekty Leśmianowskiej twórczości z perspektywy echa i pogłosu. Trzecia część dokonuje analizy omawianych kategorii z punktu widzenia deprywacji sensorycznej oraz somatoestetyki. Wychodząc od zdolności generowania przez umysł obrazów mentalnych bez udziału doświadczenia, pyta o to, jak literatura wytwarza obrazy i dźwięki poza językiem. Następnie rozważany jest somatyczny aspekt istnienia zjawisk estetycznych w poezji autora "Dziewczyny". The work is devoted to performative aesthetic categories such as clearance, chiaroscuro, echo and reverberation in the texts of Bolesław Leśmian. The plane of analysis is imagination, because the work presents the indicated categories as ways of thinking about the world and figures/tools of the philosophy of knowledge characterizing Leśmian's worldview. Preludium describes the author of "Łąka" as a poet of image and sound, pointing to the anti-binary model of this work, which constantly interweaves and transforms visual and phonic values in perception. The first part of the dissertation presents a look at Leśmian's output in the light of dramaturgical research. It is devoted to seeing Leśmian as a playwright – drama has a special meaning in this work. The second chapter reflects on the opening of literary genres. The next fragment presents a dramaturgical interpretation of the visual and phonic transformations of Leśmian's work. In the second part selected philosophical and literary issues are presented. The next chapter discusses the figure of chiaroscuro, also present in the thought of the German philosopher, but also drawing its origin from painting and art history. The third chapter proposes replacing visual categories with phonic ones, extracting the acoustic aspects of Leśmian's work from the perspective of echo and reverberation. The third part analyzes the discussed categories from the point of view of sensory deprivation and somaesthetics. Starting from the mind's ability to generate mental images without experience, he asks how literature produces images and sounds outside of language. Then, the somatic aspect of the existence of aesthetic phenomena in the poetry of the author of "The Girl" is considered.
  • Item
    Rock, The Rolling Stones, Scorsese – jego filmy, jego ścieżki dźwiękowe
    (2023) Bitka, Stanisław; Kozłowski, Krzysztof. Promotor; Pławuszewski, Piotr. Promotor pomocniczy
    Praca poświęcona jest muzyce rockowej w kinie Martina Scorsese, ze szczególnym uwzględnieniem muzyki zespołu The Rolling Stones. W rozdziale I zarysowano problematykę obecności muzyki rockowej w kinie fabularnym i dokumentalnym. Myślą przewodnią tego rozdziału jest założenie, że rock jako gatunek muzyki popularnej od samych początków był bardzo mocno związany z kinem, pośrednio i bezpośrednio. Rozdział II poświęcono Martinowi Scorsese i jego związkom z szeroko rozumianą muzyką rockową. Omawia się tu film fabularny Kto puka do moich drzwi (1969) i dokumenty muzyczne (rockumentaries) Scorsesego. W rozdziale III, kluczowym dla całej pracy, scharakteryzowano relację The Rolling Stones – Scorsese. Przedmiotem analiz i rozważań uczyniono następujące filmy: Ulice nędzy (1973), Chłopcy z ferajny (1990), Kasyno (1995) i Infiltracja (2006), a także dokument Rolling Stones w blasku świateł (2008). W zakończeniu rozprawy doktorskiej zostały wyodrębnione funkcje muzyki, a przede wszystkim muzyki The Rolling Stones i jej wyjątkowej obecności w kinie Scorsesego; muzyka ta jest inherentnym składnikiem jego estetyki filmowej. The doctoral dissertation is dedicated to rock music in Martin Scorsese's cinema, with a particular focus on the music of The Rolling Stones. Chapter I outlines the issue of the presence of rock music in both narrative and documentary cinema. The main idea of this chapter is the assumption that rock, as a genre of popular music, has been closely associated with cinema, both indirectly and directly, from its very beginnings. Chapter II is devoted to Martin Scorsese and his connections to rock music in a broader sense. It discusses the film Who's That Knocking at My Door (1969) and Scorsese's music documentaries (rockumentaries). In Chapter III, which is crucial to the entire thesis, the relationship between The Rolling Stones and Scorsese is characterized. The following films are analyzed and discussed: Mean Streets (1973), Goodfellas (1990), Casino (1995), The Departed (2006), as well as the documentary Shine a Light (2008). In the conclusion, the functions of music, especially The Rolling Stones' music, and its unique presence in Scorsese's cinema are delineated; this music is an inherent component of his film aesthetics.
  • Item
    Ostatnia dama polskiego teatru lalek. Leokadia Serafinowicz i jej poznański teatr dla dzieci
    (2023) Drwięga, Agata; Ratajczakowa, Dobrochna. Promotor; Suszczyński, Karol. Promotor pomocniczy
    Rozprawa jest poświęcona Leokadii Serafinowicz – wybitnej twórczyni polskiego teatru lalek i ambitnej reformatorce teatru dla dzieci; niemal zapomnianej przez historię artystce, która pragnęła tworzyć teatr dla małoletnich na najwyższym, europejskim poziomie. We wstępie przypomniano najszerzej znane dokonania Serafinowicz w dziedzinie scenografii, reżyserii i lalkowego teatru dla dorosłych, a także przedstawiono powody, dla których należy docenić nowatorstwo artystki w jej myśleniu o dziecięcych widzach. Pierwszy rozdział zawiera rys biograficzny Serafinowicz od jej najmłodszych lat do czasu, gdy została dyrektorką TLiA Marcinek w Poznaniu (1915–1960). Rozdział II to dotychczasowa historia poznańskiej sceny lalkowej (1945–1960), a także informacje o wszystkich twórcach teatru Leokadii Serafinowicz. W kolejnych dwóch częściach pracy skupiono się na tym, co wyróżniało poznański teatr na tle innych scen lalkowych: szczegółowo omówiono najbardziej pionierskie spektakle, które powstały w Poznaniu w latach 1960–1977, a także przywołano ich recepcję w mieście, kraju i za granicą (rozdział III). Przedstawiono również Przegląd Polskich Współczesnych Sztuk Lalkowych „Konfrontacje” (1964–1968) – pierwszy w polskiej historii festiwal teatru dla dzieci. W pracy zreferowano także trudne relacje artystki ze środowiskiem lalkarskim, które – zdaniem autorki – zaważyły na ostatecznym zepchnięciu najważniejszych dokonań Serafinowicz w niepamięć. Praca zawiera również obszerny aneks. This work is devoted to Leokadia Serafinowicz – an outstanding creator of the puppet theatre and an ambitious reformer of Polish theatre for young audiences (TYA); an artist who wanted to create theatre for children at the highest European level but still is almost completely forgotten. The introduction recalls Serafinowicz’s most widely known achievements in stage design and direction of puppet theatre for adults and shows why she is called an innovative TYA artist. The first chapter is an overview of Serafinowicz’s life and career from her childhood until the moment when she became a director of Teatr Lalki i Aktora Marcinek in Poznań (1915–1960). The second chapter contains the history of this theatre (1945–1960) and its creators. The last two chapters discuss what made the Marcinek theatre stand out from other puppet theatres: the pioneering plays staged between 1960 and 1977 and their reception in the city, country, and abroad. This work also presents the first Polish theatre festival for children in Polish history “Konfrontacje” (1964–1968). A significant part of the dissertation focuses on strained relations between Serafinowicz and the puppetry community in Poland and abroad, which, in the author’s opinion, contributed to the final relegation of her profound impact in contemporary TYA to oblivion. The work also contains an extensive appendix.
  • Item
    Wapiennik/Kalkwerk Thomasa Bernhard – repozytorium myślenia przeciwtotalitarnego
    (2023) Szymańska, Katarzyna Ewa; Kuczyńska-Koschany, Katarzyna. Promotor
    Dzieło Thomasa Bernharda stanowi „repozytorium myślenia przeciwtotalitarnego”. Wewnątrz tekstów – w tym budynku, który traktuję jako synekdochę utworów oraz literackiej refleksji pisarza i który jest jednym z najbardziej znamiennych domów z jego prozy (jako Kalkwerk, będące też tytułem powieści), a także szczególnym miejscem w kontekście historii XX wieku (jako wapiennik/wapniarnia) – umiejscawiam owo repozytorium, składnicę myślenia przeciwtotalitarnego. Tę tytułową formułę postrzegam jako określającą istotę (podstawę i zasadę) twórczości Bernharda. Omawiam i analizuję utwory prozatorskie, dramatyczne i poetyckie – zarówno istniejące w polskim przekładzie, jak i te, które dotychczas nie zostały przetłumaczone – z perspektywy literaturoznawczej i transaustriackiej, jednocześnie uwzględniając (po)wojenną historię Austrii. Przedstawione przez mnie repozytorium podzieliłam na dwie główne części, z których pierwsza skonstruowana jest wokół miejsc (zakłady przemysłowe i fabryki, domy oraz „instytucje totalne”, które funkcjonują jako domy tymczasowe, miejsca rzezi zwierząt, przestrzenie leśne oraz miejskie), a druga wokół wybranych postaci (Żydzi, kobiety, dzieci). Pozwalają one objąć dorobek literacki Bernharda, a jednocześnie pokazać układ wzajemnych zależności i powiązań pomiędzy tekstami, również w kontekście europejskiego doświadczenia totalitaryzmu. Dzieło Thomasa Bernharda stanowi „repozytorium myślenia przeciwtotalitarnego”. Wewnątrz tekstów – w tym budynku, który traktuję jako synekdochę utworów oraz literackiej refleksji pisarza i który jest jednym z najbardziej znamiennych domów z jego prozy (jako Kalkwerk, będące też tytułem powieści), a także szczególnym miejscem w kontekście historii XX wieku (jako wapiennik/wapniarnia) – umiejscawiam owo repozytorium, składnicę myślenia przeciwtotalitarnego. Tę tytułową formułę postrzegam jako określającą istotę (podstawę i zasadę) twórczości Bernharda. Omawiam i analizuję utwory prozatorskie, dramatyczne i poetyckie – zarówno istniejące w polskim przekładzie, jak i te, które dotychczas nie zostały przetłumaczone – z perspektywy literaturoznawczej i transaustriackiej, jednocześnie uwzględniając (po)wojenną historię Austrii. Przedstawione przez mnie repozytorium podzieliłam na dwie główne części, z których pierwsza skonstruowana jest wokół miejsc (zakłady przemysłowe i fabryki, domy oraz „instytucje totalne”, które funkcjonują jako domy tymczasowe, miejsca rzezi zwierząt, przestrzenie leśne oraz miejskie), a druga wokół wybranych postaci (Żydzi, kobiety, dzieci). Pozwalają one objąć dorobek literacki Bernharda, a jednocześnie pokazać układ wzajemnych zależności i powiązań pomiędzy tekstami, również w kontekście europejskiego doświadczenia totalitaryzmu.
  • Item
    Umiejętności retoryczne uczniów szkoły podstawowej – perspektywa dydaktyczna
    (2023) Domagała-Trzebuchowska, Anna; Udzik, Beata. Promotor
    Celem rozprawy jest ukazanie umiejętności retorycznych uczniów szkoły podstawowej. Zakres obserwacji ograniczony został do analizy wypowiedzi pisemnych i obejmował obowiązujące w szkole dokumenty przedmiotu, programy nauczania, podręczniki szkolne oraz przeprowadzone badanie empiryczne, na podstawie którego możliwa stała się obserwacja realizacji uczniowskich. Zakresy retoryki obejmowały zarówno dydaktykę starożytną, jak i nowożytną. W ramach problemu badawczego refleksji poddano zasadność i przydatność systemowo wprowadzonych na poziomie szkoły podstawowej elementów retorycznych, przy czym istotną rolę, obok umiejętności językowych, stylistycznych i kompozycyjnych poświęcono istocie etapu inventio. W tym zakresie obserwacji poddano artefakty przywoływane przez uczniów w ramach zindywidualizowanej egzemplifikacji. Umiejętności tekstotwórcze osadzone zostały ponadto w ramach teorii lingwistyki tekstu, dzięki czemu możliwa stało się usystematyzowanie wprowadzanych w szkole podstawowej trzech form wypowiedzi pisemnych: wypowiedzi argumentacyjnej, rozprawki i przemówienia. Zaprezentowane wnioski z obserwacji pozwoliły na skonstruowanie wniosków i postulatów badawczych, których rozwinięcie może przyczynić się do weryfikacji panujących dyrektyw dydaktycznych.
  • Item
    Miejsce epok przedromantycznych w edukacji ponadpodstawowej. Perspektywa kulturowa
    (2023) Słoma, Paulina; Kaniewski, Jerzy. Promotor
    W rozprawie poruszona została problematyka zaznajamiania uczniów szkół ponadpodstawowych z szeroką panoramą kulturową epok dawnych. Dysertacja składa się z pięciu części. Rozdział pierwszy dotyczy metodologicznych aspektów interpretowania świata i historii. Rozpoczynając od rytualnej roli szkoły i tożsamościowego aspektu kontaktu z tekstem literackim w edukacji polonistycznej autorka wskazuje, w jaki sposób antropologiczne i kulturowe sposoby interpretacji przeplatają się z praktyką szkolną. Rozdział drugi składa się ze szczegółowego oglądu fragmentów programów nauczania i podstaw programowych poświęconych epokom przedromantycznym. Rozdział trzeci dotyczy podręczników opracowanych w odniesieniu do podstaw programowych z lat 2008 i 2018, a więc tych, które towarzyszyły i towarzyszą uczniom na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia. Rozdział czwarty skupia się na diagnozie uczniowskich kompetencji w zakresie rozumienia i interpretacji utworów staropolskich. Autorka dysertacji poddała analizie dwa, obszerne, materiały źródłowe. Pierwszym zbiorem są archiwalne prace uczestników II etapu Olimpiady Literatury i Języka Polskiego z lat 2013 i 2014. Tematy staropolskie, którymi we wspomnianych edycjach zajmowali się olimpijczycy, brzmiały: Jana Kochanowskiego Pieśń 11 – poetycka lekcja mądrości. Analizując utwór określ, w jaki sposób przekonuje poeta do ideału powściągliwości oraz Zinterpretuj wiersz Wacława Potockiego „Grobowi” ze zbioru „Nagrobki” zwracając uwagę na wykorzystanie środków językowych. Drugi zbiór prac jest wynikiem przeprowadzonego przez doktorantkę w czerwcu 2019 roku badania, którym objęła kończących pierwszą klasę szkoły średniej uczniów z kilku poznańskich szkół. Zaprojektowane ćwiczenie polegało na stworzeniu wypowiedzi interpretacyjnej na podstawie utworu Jana Kochanowskiego. W trakcie prowadzonych w rozdziale czwartym analiz autorka korzystała z obszernej bibliografii bezpośrednio odnoszącej się do utworów literackich będących przedmiotem pracy uczniów. Rozdział piąty stanowi praktyczne podsumowanie wniosków wypływających z prowadzonych w rozprawie analiz. Materiałem egzemplifikacyjnym stało się Średniowiecze – epoka niejednorodna, przez lata nadmiernie dyskredytowana lub dowartościowywana w przestrzeni dydaktycznej. Rozważania bliskie kulturowej historii literatury i poetyki kulturowej, w przekonaniu doktorantki, mogą okazać się pomocne w usuwaniu barier odbioru tekstów i nieprzystawalności ich treści do doświadczeń współczesnych uczniów. W rozdziale ostatnim autorka proponuje wyznaczenie trzech głównych osi omawiania Średniowiecza w szkole, w taki sposób, by zachęcić uczniów do rozpoznań zanurzonych w szeroką perspektywę antropologicznej refleksji o człowieku jako uczestniku i kreatorze kultury (Geertz, Goodenough, Greenblatt).
  • Item
    "Kronika paryska" Zofii Węgierskiej. Studium z dziejów romantycznej krytyki literackiej, teatralnej i artystycznej
    (2023) Kryś, Mirella; Borkowska-Rychlewska, Alina. Promotor; Sukiennicka, Marta. Promotor
    Rozprawa doktorska traktuje o zawartości treściowej i stylistyce artykułów prasowych Zofii Węgierskiej dotyczących kultury francuskiej w latach 1853-1869, publikowanych na łamach różnych czasopism, przede wszystkim w periodyku „Biblioteka Warszawska”. Do głównych celów dysertacji należy zestawienie poglądów korespondentki z XIX-wieczną krytyką i sztuką polską oraz francuską. Praca została podzielona na cztery rozdziały, wprowadzenie oraz podsumowanie. Pierwszy zawiera uwagi na temat teorii i praktyki krytycznej autorki „Kroniki paryskiej” w porównaniu do dorobku Charlesa-Augustina Sainte-Beuve’a, Jules’a Janina oraz Théophile’a Gautiera. Drugi rozdział poświęcono refleksji na temat powieści realistycznej w kontekście polskiego „sporu o powieść”. W kolejnym rozdziale znajdują się komentarze na temat stosunku Węgierskiej do poezji francuskiej w XIX wieku, natomiast czwarty otwarty został rekonstrukcją doświadczeń z wizyt polskiej felietonistki w teatrach w okresie poprzedzającym jej wyjazd do Paryża, aby przejść do równoległej lektury jej tekstów prasowych oraz francuskiej krytyki teatralnej tego czasu. W podsumowaniu szczególną uwagę poświęcono opiniom Węgierskiej o francuskim i polskim malarstwie oraz zbieżnościom tej krytyki z myślą polskich publicystów.
  • Item
    Zagłada i praxis. Pragmatystyczna lektura dyskursu holokaustowego
    (2022) Nowacki, Dawid; Kaniewska, Bogumiła. Promotor
    Niniejsza praca koncentruje uwagę wokół trzech tytułów podejmujących problematykę Zagłady. Stanowi ona próbę ich interpretacji w nowych nierozpatrywanych wcześniej kontekstach, a temu zadaniu towarzyszy jednoczesna lektura współczesnych praktyk interpretacyjnych w obrębie literackich i historiograficznych badań nad Holokaustem. Jak pokazuję na wybranych tytułach, jest to dyskurs determinujący i wykluczający określone interpretacje częściej niż mogłoby się wydawać. Analizowane w pracy powieści: „Fabryka muchołapek” Andrzeja Barta, „Czarny potok” Leopolda Buczkowskiego oraz studium historiograficzne Jana Tomasza Grossa „Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka” dostarczają wielu przykładów praktyk pomijających nowe konteksty i sposoby opowiadania o Zagładzie proponowane w wymienionych tytułach. Z tego względu podejmowane w pracy rozważania ogniskują się wokół relacji pomiędzy literaturą a komentującym ją dyskursem krytycznym, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki etycznej pojawiającej się w wymienionych tytułach.
  • Item
    Angielskie zapożyczenia leksykalne i derywaty od anglicyzmów leksykalnych w języku górnołużyckim (na tle angielsko-czeskich i angielsko-polskich kontaktów językowych)
    (2022) Chlebowski, Marek; Lewaszkiewicz, Tadeusz. Promotor
    Praca doktorska prezentuje zagadnienie zapożyczeń angielskich w języku górnołużyckim. Zaprezentowany materiał, którego podstawę stanowią źródła leksykograficzne oraz ekscerpty z wychodzącego pięć razy w tygodniu periodyku „Serbske Nowiny”, pokazuje, że język ten nie zamyka się na nowe zjawiska i wprowadza do swojego zasobu leksykalnego dodatkowe elementy. Zapożyczenia z języka angielskiego w języku górnołużyckim podlegają czterem rodzajom adaptacji: graficznej, fonologicznej, morfologicznej oraz semantycznej. Procesy zachodzące w tym zakresie są podobne do tych, które zachodzą w innych językach zachodniosłowiańskich. Materiał badawczy to 1244 zapożyczenia oraz derywaty, które są poświadczone w odpowiednich źródłach leksykograficznych, w kilkudziesięciu wydaniach gazety „Serbske Nowiny” oraz w artykule Grzegorza Szpili, który ukazał się w 2018 roku. Zostały one zaliczone do 23 kategorii. Najwięcej wyrazów znalazło się w grupach tematycznych: 1. sport, 2. życie społeczne oraz 3. muzyka, taniec, subkultury (ponad 100 leksemów w każdej z tych grup). W tych dziedzinach angielszczyzna wywarła największy wpływ na zasób słownictwa języka górnołużyckiego. W wybranych numerach „Serbskich Nowin” 84 hasła wyrazowe nie zostały wcześniej poświadczone w źródłach leksykograficznych i stanowią dodatkowe nabytki leksykalne języka górnołużyckiego.
  • Item
    Krytyka artystyczna i publicystyka Włodzimierza Odojewskiego na podstawie materiałów archiwalnych Radia Wolna Europa (lata 70.-90. XX wieku)
    (2022) Nawrot-Sprysak, Jolanta; Rydz, Agnieszka. Promotor
    Praca stanowi próbę rekonstrukcji projektu krytycznego i publicystycznego Włodzimierza Odojewskiego w świetle materiałów archiwalnych zgromadzonych w Archiwum Włodzimierza Odojewskiego w Poznaniu. Jej głównym celem jest omówienie problemów krytyki artystycznej i publicystyki Odojewskiego w kontekście determinant takich jak: doświadczenie emigracyjne, sytuacja zawodowa, egzystencja pisarza. Całość rozważań została sprofilowana wobec treści światopoglądowej i cech indywidualnego stylu dziennikarskiego, wyłaniających się z lektury zapisów audycji autora z lat 70.-90. XX wieku, a więc z okresu jego pracy w zespole rozgłośni polskiej w Monachium. Sportretowaniu Włodzimierza Odojewskiego jako krytyka artystycznego i publicysty służy też przedstawienie wszechstronności jego zainteresowań. Dlatego w pracy wyodrębniono części tematyczne: literatura polska, literatura zagraniczna, film, teatr, malarstwo, zagadnienia społeczno-polityczne, w obrębie których zaznaczono konkretne obszary problemowe istotne dla pisarza. Perspektywie tematologicznej towarzyszy w pracy refleksja natury poetologicznej poświęcona stosowanym przez Odojewskiego formom wypowiedzi i środkom stylistycznym. Ponadto omówiono czynniki wpływające na kształt audycji autora: okoliczności biograficzne, rys historyczny Radia Wolna Europa, jego misję i linię polityczno-programową w odniesieniu do emigracji polskiej.
  • Item
    Kategoria nowości w kontekście polskiej literatury współczesnej. Historia i współczesność pojęcia
    (2022) Ronge, Gerard Marek; Mizerkiewicz, Tomasz. Promotor
    Celem rozprawy Kategoria nowości w kontekście polskiej literatury współczesnej. Historia i współczesność pojęcia jest sproblematyzowanie kategorii nowości jako pojęcia teoretycznoliterackiego, a następnie sprawdzenie użyteczności tej kategorii dla scharakteryzowania zjawisk w obrębie współczesnej literatury polskiej. Rozprawa składa się z dwóch części, podzielonych kolejno na trzy i cztery rozdziały, oraz wstępu i zakończenia. Część pierwsza, zatytułowana „Kultura po przypadłości. Rozeznania w świecie bez humanizmu” poświęcona jest filozoficznej i kulturoznawczej refleksji nad samym pojęciem nowości. Część druga rozprawy – „Czas Pana Spocka. Epoka nowości” – prezentuje model myślenia o kulturze współczesnej jako formacji zupełnie nowej, dopiero powstającej na szczątkach nowoczesnej – dotkniętej przypadłością – kultury okcydentalnej, a nie – jak zwykło się przyjmować w ramach linearnych koncepcji historycznokulturowych – będącej jej naturalnym przedłużeniem. Jest to przede wszystkim kultura świadoma zbrodni dokonanych pod auspicjami rozumu instrumentalnego i niebezpieczeństw związanych z tendencją do kształtowania rzeczywistości wedle przyjętych uprzednio, normatywnych założeń. Ostatnie rozdziały poświęcone są uwarunkowaniom specyficznym dla polskiej sytuacji społeczno kulturowej.
  • Item
    Makryna Mieczysławska w utworach i dokumentach polskiego romantyzmu
    (2022) Krystek, Jędrzej; Fiećko, Jerzy. Promotor
    Praca stanowi gruntowną analizę romantycznego mitu osoby fałszywej zakonnicy, Makryny Mieczysławskiej. Jej historia wiąże się z szeregiem bliższych i dalszych kontekstów: stosunkami polsko-rosyjskimi, historią Kościoła grecko-katolickiego na ziemiach polskich, autonarracją polskich środowisk emigracyjnych i krajowych, etc. Autor dotarł do nieznanych dotychczas dokumentów i rękopisów oraz na nowo analizuje utwory polskich poetów romantycznych (Juliusza Słowackiego i Cypriana Norwida) pod kątem obecności w nich postaci Makryny Mieczysławskiej. Ważną częścią dysertacji jest ponadto prezentacja korespondencji Zygmunta i Elizy Krasińskich oraz fragmentu biografii Adama Mickiewicza (dotyczącego jego pobytu w Rzymie w 1848 roku). Praca zawiera przedstawienie romantycznego mitu fałszywej zakonnicy z uwzględnieniem problematyki literaturoznawczej, historycznej i kulturowej.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Biblioteka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego