Porównania, 2010, nr 7
Permanent URI for this collection
Browse
Recent Submissions
Item Historia literatury a współczesne literaturoznawstwo czeskie(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) Vítová, LenkaAutorka przedstawia stan czeskiej historiografii literackiej ostatnich dekad. Izolacja czeskiej humanistyki i silny wpływ ideologii przed 1989 r. spowodowały po zmianach demokratyzujących wzmocniony napływ myśli humanistycznej z zagranicy i rozpoczęcie gorących dyskusji na temat, jak – ewentualnie, czy w ogóle – pisać historię literatury. Największy projekt tego okresu stanowią Dějiny české literatury 1945–1989. I–IV., pod redakcją Pavla Janouška; to czterotomowe dzieło prezentuje przeważnie tradycyjne podejście do historii literatury. Jako szeroko zakrojone przedsięwzięcie zapowiada się również pierwszy tom serii o literaturze czeskiej XX wieku, Dějiny nové moderny. Česká literatura v letech 1905–1923, pod redakcją Vladimíra Papouška; książka ta zakłada opowiadanie historii tekstów literackich, dążące do wychwycenia powiązań i kontrapunktów i koncentruje się na procesie zmian dyskursu literackiego, paradygmatu epoki. Te dwa kontrastujące podejścia uzupełnia inne publikacje prezentujące różnorodne projekty metodologiczne.Item Nieodparta pokusa syntezy literatury czeskiej czy "Neodepřený pokus syntézu české literatury"?(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) Tarajło-Lipowska, ZofiaAutorka prezentuje problemy, z jakimi spotkała się w trakcie pisania syntezy literatury czeskiej, przeznaczonej dla czytelników polskich (Historia literatury czeskiej. Wrocław 2010): 1. ujęcie terminu „literatura narodowa”, 2. ścisłe powiązania pomiędzy niektórymi „literaturami narodowymi”, 3. historycznie uwarunkowana zmienna sytuacja literatury czeskiej, 4. zalety i wady podejścia komparatystycznego, 5. zalety i wady podejścia niekomparatystycznego, 6. charakter polskich syntez literatury czeskiej w XIX i XX wieku, 7. poszukiwanie kategorii nadrzędnych charakterystycznych dla literatury czeskiej.Item Czesko-polski kontekst literacki (1970-1979)(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) Poslední, PetrW odbiorze polskiej literatury w dobie rozpoczynającej się „normalizacji” w Czechach, kluczową rolę odgrywa tzw. szara strefa. Stosuje ona szczególną taktykę interpretacyjną, służącą jako kryterium wyboru tytułów oraz jako narzędzie do denkontekstualizacji interpretacji poszczególnych dzieł i tendencji twórczych. Przyczyny takiego nastawienia leżą w odmiennej stratyfikacji publiczności literackiej w obu krajach, ale także w różnym rozumieniu zadań czeskiego samizdatu i polskiego niezależnego (drugiego) obiegu, jak również w innym nastawieniu do kręgów emigracyjnych i programów pokoleń literackich. Dla Polski charakterystyczny jest proces stopniowej integracji literatury narodowej jako całości, dla Czechów – rozpad miarodajnego systemu literackiego. Podczas gdy polska tendencja do integracji jest próbą dla „prawdziwości” znaczenia słów, czeska dezintegracja prowadzi do rozmywania znaczenia i funkcji każdej wypowiedzi.Item Nowe historie bałkańskich literatur. Odzyskiwanie utraconych przestrzeni tradycji(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) Dyras, MagdalenaCelem niniejszej pracy jest nakreślenie strategii zastosowanej przy opracowywaniu nowych historii literatur w krajach post-jugosłowiańskich. Sytuacja polityczna na Bałkanach w latach 90-tych uległa zasadniczej zmianie, a w wyniku zaistniałych przemian powstały nowe suwerenne państwa takie jak Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Serbia i Czarnogóra. We wszystkich tych krajach z dużą intensywnością podjęto kwestie ponownego określenia tożsamości narodowej oraz nowych odczytań zarówno historii jak i historii literatury. Po 1990 roku ukazały się liczne nowe historie literatur. Co znamienne, wydaniom tym towarzyszyły kontrowersje, gdyż nierozstrzygnięte pozostały kwestie sporne jak choćby przynależność poszczególnych pisarzy do określonej literatury czy interpretacje zjawisk literackich (m.in. zawłaszczanie obszarów tradycji przynależących do sąsiadów). Kontrowersje wywoływała także kwestia języków, powstałych po rozpadzie języka serbsko-chorwackiego. W wyniku wspomnianych przemian pojawiły się nowe literatury takie jak bośniacka oraz czarnogórska zaś literatury chorwacką i serbską poddano znaczącym przewartościowaniom.Item Pismo alchemiczne w działaniu - o traktatach Michała Sędziwoja(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) Sójka, TomaszPismo alchemiczne jawi się jako skomplikowany labirynt znaczeń. Jego sens wśród licznych symboli, metafor i poetyckich wizji wydaje się być nieuchwytnym. W prezentowanym artykule proponuję przybliżyć się do alchemicznej treści zawartej w traktatach Michała Sędziwoja poprzez wskazanie na kilka zasadniczych funkcji alchemicznego pisma: pismo jak „pomoc”, jako „upominanie”, jako „naśladowanie” sił natury, „łączenie” przeciwieństw. Ostatnia piąta funkcja – „nierozstrzygalność” – uwypukla treści o charakterze dynamicznym. Interpretacja taka nie aspiruje do odkrycia jednego całościującego sensu pisma alchemicznego, lecz wydobywa kolejne jego aspekty, naświetla sens z różnych perspektyw. Okazuje się, że alchemiczne pismo – mimo, że zaciemnione i zawiłe – jest wypowiedzią precyzyjnie skonstruowaną, retorycznie kontrolowaną, z wyraźnym filozoficznym zapleczem. Jego działanie nie tylko polega na opisaniu nieokreślonej tajemnicy. Pismo alchemiczne jako operacja słowna, procedura werbalna, czy też „wydarzenie słowne” angażuje się w konkretne obszary nauki, filozofii i sztuki.Item Ukraińska powieść produkcyjna jako produkt socrealistycznej kultury masowej. Perspektywa postmodernistyczna(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) Matusiak, AgnieszkaLata 90. XX wieku po rozpadzie imperium radzieckiego zrodziły na gruncie ukrainoznawstwa, zarówno zagranicznego, jak i na Ukrainie, szereg okoliczności, które powinny sprzyjać naukowemu wyświetleniu i jednocześnie przewartościowaniu dorobku socrealizmu, fenomenowi, nadającemu ton wszystkim dziedzinom radzieckiej kultury ukraińskiej przez ponad pół wieku. Niestety, dziś pod koniec pierwszego dziesięciolecia XXI wieku, socrealizm wciąż pozostaje najsłabiej zbadanym ogniwem kultury ukraińskiej, wzbudzając w dalszym ciągu mało satysfakcjonujące naukowo zainteresowanie wśród ukrainoznawców. Autorka uważa, iż najlepszym materiałem egzemplifikacyjnym do zapoczątkowania re-oglądu literatury socrealizmu będzie powieść produkcyjna jako sztandarowy gatunek realizmu socjalistycznego, gatunek, którego szczytowy okres popularności przypada na pierwszą połowę lat 30. XX wieku, a więc na czas umacniania się socrealizmu jako estetyki i systemu reguł oraz nakazów państwowej polityki kulturalnej. W wybranych do analizy powieściach (m. in. takich autorów, jak: I. Le, W. Kuz’mycz, P. Pancz, J. Kaczura, O. Kopyłenko, S. Sklarenko, O. Doswitnyj) autorka przedmiotem swoich obserwacji zamierza uczynić ich świat przedstawiony, z dominującym w nim socrealistycznym panestetyzmem, którego istotę określała socrealistyczna mitologia kiczu/symulakrum. W dalszej kolejności autorka proponuje poddać oglądowi socrealistycznego bohatera oraz strategie projektowania odbioru powieści produkcyjnej, a zwłaszcza stosowane tam techniki nadawczoodbiorcze, zdeterminowane przez kluczową jakość zarówno socrealizmu, jak i kultury masowej, tj. perswazyjność, uwypuklając tym samym prawdę, iż dyskurs socrealizmu jest dyskursem władzy.Item Komunizm w bibliograficznych bazach danych nauk ścisłych(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) Daszkiewicz, PiotrW artykule przedstawiono rezultaty poszukiwań i analizę odpowiedzi na hasło „komunizm” w bazach danych nauk ścisłych ISI Web of Knowledge (Zoological Records, Biological Abstracts, Medline, Web of Science). Kryterium temu odpowiada w sumie 3007 publikacji. Przeprowadzono analizę zawartości informacji na temat komunizmu, grupując poruszane zagadnienia w bloki tematyczne: problemy sanitarne (większość rezultatów) i ekologiczne, historia nadużywania psychiatrii dla represji politycznych, choroby komunistycznych przywódców, badania mózgu Lenina, komunistyczne represje jako charakterystyczny element biografii naukowców, historia łysenkizmu, dziwne doświadczenia jak np. próby krzyżowania człowieka z małpami człekokształtnymi, analiza głodu jako strukturalnego problemu komunizmu, szpiegostwo i nauka, związki komunizmu z nazizmem. Zwrócono uwagę na stosunkowo mały udział publikacji dotyczących Polski (2,8%), jedynie 10 publikacji poświęconych jest Katyniowi.Item Słodko-gorzkie reminiscencje "Miękkiej dyktatury" Jánosa Kádára w kinie węgierskim(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) Muga, AleksandraArtykuł stanowi próbę syntetycznego spojrzenia na kino węgierskie, podejmujące temat komunistycznej przeszłości czasów Jánosa Kádára. Autorka omawia charakterystyczne koncepcje „pisania” historii „miękkiej dyktatury” w filmie, dokonując przeglądu około 15 tytułów, zrealizowanych od lat 80. XX wieku do dnia dzisiejszego. Zwraca uwagę na współistnienie dwóch tendencji – nostalgicznej, powszechnej od upadku systemu socjalistycznego do początków trzeciego tysiąclecia, oraz antynostalgicznej, rozrachunkowej. Pierwsze zakusy deziluzji, przełamania utrwalonego w kinie sposobu myślenia o epoce gulaszowego komunizmu przyniosły dopiero ostatnie lata.Item Kicz - nowy metajęzyk kultury. O czym mówi współczesny ukraiński kicz w dobie globalizacji?(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) Gundurova, TamaraW pierwszej części tekstu autorka dokonuje przeglądu najważniejszych koncepcji kiczu, jakie wynikły w kulturze Zachodu na przestrzeni XX wieku. Badaczka szczególną uwagę zwraca na poglądy Hermanna Brocha, Clementa Greenberga, T.W. Adorna, Thomasa Kulki, Ludwiga Giesza oraz Susan Sontag, która spopularyzowała kategorię kampu. W drugiej części artykułu autorka dowodzi, iż kicz we współczesnej kulturze ukraińskiej pełni ważną funkcję w procesach tworzenia nowych politycznych i kulturowych mitów; co więcej – okazuje się nieodłącznym komponentem kreowania nowej ukraińskiej tożsamości narodowej.Item Ideologia jako literatura. Polska literatura w europejskim podręczniku (na przykładzie "Literatury Europy. Historia literatury europejskiej")(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) Wolski, Pawełeuropejskiej została zaprezentowana polska literatura współczesna. Książka ta sytuuje się w trudnym do określenia miejscu, ma bowiem z jednej strony służyć jako pomoc dydaktyczna, tj. umożliwiająca panowanie nad nauczanym przedmiotem, z drugiej zaś autorzy sugerują jej cele rewindykacyjne, tj. oddawanie głosu europejskim „literaturom mniejszym” (w tym polskiej). W efekcie polska literatura została przedstawiona w sposób modelowo heroiczny (autor pokazuje ten fakt na przykładzie Tadeusza Konwickiego), co uniemożliwiło zaprezentowanie jej w sposób bardziej wielostronny: usilna rewindykacja heroicznej polskości stała się w ten sposób swoistą ideologią/ instytucją. W wyniku rozważań dotyczących miejsca Tadeusza Konwickiego w Literaturze Europy oraz innych zagranicznych podręczników odnoszących się do literatury polskiej (takich jak m.in. Literatura europejska i łacińskie średniowiecze Curtiusa, The Western Canon Blooma, Historia literatury polskiej Marinellego) autor proponuje ich lekturę jako zapisu instytucjonalnego przedsięwzięcia o wymiarze immanentnie ideologicznym, a w związku z tym niewartościujące uznanie tak rozumianych przedsięwzięć instytucjonalnych jako tekstu o statusie równym przedsięwzięciom literackim.Item Wśród filmowych źródeł do historii Polski Ludowej(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) Skotarczak, DorotaFilmy fabularne mogą stanowić źródło historyczne dostarczające wiedzy na temat czasów, w których zostały zrealizowane. Jednak filmy wyprodukowane w krajach socjalistycznych, jeśli mają dostarczyć informacji historykowi, muszą być poddane weryfikacji, uwzględniającej specyfikę kina tychże krajów. Tak też jest niewątpliwie w przypadku filmów nakręconych w Polsce w latach 1944–1989, a więc w czasach panowania ustroju socjalistycznego. Filmy wtedy powstałe w Polsce musiały być zgodne z narzuconą odgórnie ideologią. Szczególnie dotyczy to filmów kręconych w latach 1949–1955 czyli w okresie obowiązywania metody twórczej zwanej realizmem socjalistycznym. Później ona już wprawdzie nie obowiązywała, ale twórcy filmów mniej lub bardziej musieli się liczyć z wymogami panującego reżimu politycznego. Aby w filmach rozpoznać rzeczywistość tamtego okresu, trzeba zdawać sobie sprawę, w jaki sposób ją zmieniano. W tym celu sięgnąć należy do rozmaitych dokumentów, które tę kwestię naświetlają. Są one przechowywane przede wszystkim w Archiwum Filmoteki Narodowej, Archiwum Akt Nowych i Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. W każdym razie odpowiednio postępując ze źródłami filmowymi można dowiedzieć się bardzo wiele o Polsce tamtego okresu. Nawet filmy jawnie propagandowe, fałszywie ukazujące ówczesną Polskę, są cenne dla historyka, gdyż przynajmniej ukazują tendencje i metody propagandy.Item Czy warto pisać dzieje kina Europy Środkowo-Wschodniej?(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) Dabert, DobrochnaAutorka poszukuje w tym artykule argumentów, uzasadniających sensowność pisania dziejów kinematografii ograniczonych do regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Do tej pory nie podjęto się takiej próby. Najczęściej powstają syntezy kina światowego, które jedynie w ograniczonym stopniu uwzględniają sztukę filmową Europy Środkowo-Wschodniej, z kolei monografie poświęcone kinematografiom narodowym rezygnują z uwzględniania kontekstów zewnętrznych. Na dzieje zróżnicowanych kinematografii regionu można spojrzeć na trzy sposoby: respektując narodowe odrębności, postrzegając kino Europy Środkowo-Wschodniej jako składową kina europejskiego, wreszcie jako zjawisko lokalne z własną, wewnętrzną swoistością.Item Jak pisać historię Europy Środkowej i Wschodniej? Odpowiedź na pytanie ankietowe(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) Janoušek, PavelAutor zwraca uwagę, iż zadane w tytule pytanie należy poprzedzić wyjaśnieniem, jak rozumie się pojęcie Europy Środkowej i Wschodniej. Mając świadomość, iż każde pisanie o historii obecnie dane jest a priori poprzez charakter dyskursów, w które badacz włącza się swoimi narratywami i które jednocześnie za ich pośrednictwem współtworzy, przekonany jest, że prawdę historyczną odnajduje się w nieustannym dialogu pomiędzy przeszłością a teraźniejszością. W sporze o (nie)możliwość pisania historii opowiada się po stronie tych, którzy przekonani są o możliwości, a nawet konieczności prób opisania historii. Z własnego (czeskiego) punktu widzenia nie traktuje Europy Środkowej i Wschodniej jako części jednego narratywu, ponieważ oba pojęcia odbiera jako konstrukty innego rodzaju. Pojęcie Europy Środkowej można, zdaniem autora, wykorzystywać jako sposób zwrócenia uwagi na narody tego obszaru, które same siebie postrzegają jako organiczną część Zachodu oraz nie mogą (i nie mogły) pogodzić się z wpisywaniem ich w kontekst wschodni. Aczkolwiek literacka konstrukcja Europy Środkowej wydaje się być prostsza od politycznej, pozostaje pytanie, czy nadejdzie kiedyś generacja, która to, co „my” i „nasze” (kultura, literatura) odniesie do obszaru środkowoeuropejskiego. Drogę do skonstruowania historii Europy Środkowej upatruje autor w próbie ujęcia historii jako wypowiedzi problemowej na temat przemian zbioru pojęć wytwarzanego przez zderzenia, korespondencje i przenikanie się różnych podzbiorów: poszczególnych podmiotów i subiektywności; zakładając jako najwłaściwsze, z metodologicznego punktu widzenia, podejście komparatystyczne.Item Polityka interpretacji historycznej. Dyscyplina przeciw wzniosłości(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) White, Hayden; Kledzik, Emilia. Tł.Celem artykułu jest prześledzenie relacji pomiędzy historią, polityką i interpretacją na tle rozwoju historiografii i jej teorii. Autor, powtarzając swą znaną tezę, że narracyjność jest narzędziem interpretacyjnym, dowodzi, że typ dyskursu wytwarzanego przez historyków, mierzy swoją zasadność byciem narzędziem programu politycznego lub ideologii. Kontekst rozważań stanowią nowożytne narodziny dyscyplin naukowych, ze szczególnym uwzględnieniem nauk humanistycznych i społecznych. W przekształcenie badań historycznych w dziedzinę nauki, mimo deklaracji apolityczności, zaangażowane jest myślenie polityczne. Wzorzec nauk przyrodniczych, służący jako matryca dla wszystkich dziedzin nauki, nie pasuje wszak do nauki, w którą immanentnie wpisana jest interpretacja. Postulowany obiektywizm historyka stanowi przecież projekcję jego subiektywnych wyobrażeń na temat dziejów. Kolejnymi etapami „dyscyplinizacji” wiedzy o historii były: deretoryzacja myślenia historycznego oraz osiemnastowieczna debata estetyczna na temat wzniosłości. Dominantę nowożytnych badań historycznych stanowi estetyzm, który chroni proces historyczny przed postrzeganiem go w kategoriach chaosu oraz wzniosłości, jakie przypisywał im Schiller. Romantyczna wizja historii stała się negatywnym tłem odniesienia dla dziewiętnastowiecznego antyutopizmu – tak marksistów, jak i konserwatystów – który wiązał się z postrzeganiem historii w kategoriach logicznie powiązanych wydarzeń. XX wiek ostatecznie pogrzebał wizję historii – spektaklu nieopanowanych żywiołów, łączonej odtąd z reżimami totalitarnymi. Zdaniem White’a, faszyzm jako wydarzenie historyczne jest dla każdej nauki humanistycznej, która rości sobie prawo do bycia dyscypliną, najtrudniejszym testem odpowiedzialności społecznej. Komentując przykład „rewizjonistycznych” praktyk dyskursywnych dotyczących holokaustu, przytacza badania Pierre’a Vidal-Naqueta, który podaje w tym kontekście także syjonistyczną interpretację historii Zagłady. Za kluczowy dla polityki interpretacji uznaje moment, kiedy dane wydarzenie zostaje przeniesione z domeny pamięci (emocjonalnej) do dyskursu historii (chłodnego). White przestrzega przed zbyt pochopnym określaniem mianem „nieprawdy” wszelkich interpretacji historycznych, ponieważ, jego zdaniem, mają one wciąż żywotny wpływ na bieżące strategie polityczne. Tłumacząc syjonistyczne reakcje kategoriami Schillerowskiej odpowiedzi na „spektakl historii”, dostrzega w nich naturalną potrzebę przywrócenia prawa do godności i wolności narodu żydowskiego.Item Jakiej historii potrzebuje Europa Środkowo-Wschodnia? Szanse historii mówionej(Wydawnictwo-Drukarnia Bonami/Pracownia Komparatystyki Literackiej IFP UAM, 2010) Kierzkowski, MichałW artykule zastanawiam się nad potrzebą odmiennego sposobu prowadzenia badań historycznych w Europie Środkowo-Wschodniej. Swoje analizy prowadzę w dwóch etapach. W pierwszym ukazuję spór dotyczący różnic między wschodnim a zachodnim podejściem do swojej przeszłości. Ilustrując tę kwestię, w sposób czysto arbitralny przywołuję dwa przykłady – pierwszy odnoszący się do kwestii czysto historycznych, drugi zaś do sfery społeczno-kulturowej – stanowią uzasadnienie dla stawianego przeze mnie pytania w tytule i próby odpowiedzi na nie. Drugi etap to propozycja odpowiedzi. Tutaj, odnosząc się do stawianych przez polskich badaczy kilku problemów natury teoretyczno-metodologicznej, próbuję znaleźć zastosowanie dla zyskującego coraz większe zainteresowanie i uznanie nurtu badawczego, historii mówionej. Przemycając pewne ogóle tezy dotyczące pamięci kulturowej, edukacji historycznej czy też polityki historycznej koncentruję się na specyfice współczesnej historii Europy Środkowo-Wschodniej. Ilustrując z kolei swoje przemyślenia na temat szans, możliwości oferowanych przez historię mówioną, odwołuję się do kilku projektów wynikających z doświadczeń krajów postkomunistycznych.